chezz
26-12-2018, 11:32 AM
Hiện tôi đang quan tâm đến Cờ Úp (Jeiqi). Sau một thời gian tìm hiểu thì thấy nó còn chưa được chuẩn hoá cách ghi / ký hiệu trên máy tính và sách vở. Điều này có thể gây ra tình trạng tuỳ tiện, mỗi người một kiểu. Do vậy tôi đưa ra khuyến nghị cách ký hiệu như phần sau.
1. Các tên gọi
Cờ Úp có tên tiếng Trung là 揭棋, tiếng Anh là Jeiqi (phiên âm từ tiếng Trung). Nó được coi là một biến thể Cờ Tướng, do vậy dựa theo Cờ Tướng nó có các tên gọi như dưới, bao gồm tên và viết tắt trong Anh - Việt:
King k, Tướng Tg (còn gọi là General G)
Advisor a, Sĩ S (còn gọi là Bishop B)
Elephant e, Tượng T (còn gọi là Minister M)
Rook r, Xe X (còn gọi là Car hoặc Chariot C)
Cannon c, Pháo P (còn gọi là Gunner g)
Horse h, Mã m (còn gọi là Knight)
Pawn p, Tốt (Binh) b (còn gọi là Soldier s)
White w, Trắng / Đỏ
Black b, Đen / Xanh
Trắng bao giờ cũng là bên đi trước và chiếm phần dưới bàn cờ
Quân cờ đặc biệt của Cờ Úp:
Dark x, Úp: quân cờ úp
2. Ký hiệu bàn cờ
Để lưu một bàn cờ dạng văn bản (text) người ta thường dùng chuỗi FEN (Forsyth–Edwards Notation) của cờ Vua, đã được áp dụng cho cờ Tướng và giờ có thể mang sang cho Cờ Úp. Tuy vậy nó cần có thêm một vài qui định mới để chứa đủ thông tin.
FEN là một chuỗi các ký tự và số, nó được chia thành 6 trường, cách nhau bởi một khoảng trắng.
Trường 1:
Tương tự như cờ Vua và cờ Tướng, dùng để ký hiệu các quân cờ trên bàn cờ. Người ta dùng các chữ cái tiếng Anh của các quân (nói ở trên), chữ hoa cho bên trắng, viết thường cho bên đen, các điểm trống giữa các quân hoặc cuối hàng được biểu diễn bằng một chữ số. Cuối mỗi dòng dùng thêm ký tự / để dễ phân biệt.
Ví dụ (hình 1): x1x1kxxxx/4c4/1xp6/2x1x1x2/p7r/2R1P1R2/X7X/4C2X1/4C4/XXX1KXXH1
Với cờ Úp thông tin về các quân đã bị bắt rất quan trọng dùng để đoán xem khả năng một quân úp trên bàn cờ có thể biến thành quân nào. Ta sẽ ghi các quân cờ đã bị bắt và số lượng cuối trường 1, đặt trong cặp ngoặc vuông [ ]. Lưu ý nó phải dính liền với các ký hiệu phía trước (không có khoảng trống). Bỏ qua các quân chưa (hoặc không rõ) bị bắt. Không bắt buộc phải ghi số lượng quân cờ úp bị bắt (có cũng không sao) vì số lượng này có thể tính ra từ số quân đang trên bàn cờ và số quân đã bị bắt. Việc tránh ghi này giúp FEN ngắn đi một chút, tránh dư thừa hoặc sai sót thông tin (ví dụ như không khớp) và tránh phải dùng tới hai chữ số (vì số quân úp có thể tới 15).
Nếu không có thông tin về quân Úp bị bắt có thể dùng ký hiệu trừ thay thế [-] hoặc bỏ qua cả cặp ngoặc vuông.
Ví dụ: ký hiệu [H2P3C1r1p3] nghĩa là bên Trắng đã bị mất 2 Mã, 3 Tốt 1 Pháo, còn Đen mất 1 Xe, 3 Tốt
Trường 2:
Bên tới lượt. w ký hiệu cho Trắng, b cho Đen
Trường 3:
Thông tin về Nhập thành (Castling availability). Không dùng, dùng dấu trừ (-) thay thế.
Trường 4:
Nguyên thuỷ của cờ Vua là nước tiến Chốt hai nước (en passant). Cả Cờ Tướng lẫn Cờ Úp đều không dùng, ta dùng dấu trừ (-) để bỏ qua
Trường 5:
Số (nửa) nước tình theo từng bên, kể từ nước bắt quân hoặc tiến Chốt gần nhất, dùng để tính xem ván cờ có hoà theo luật 50 nước không.
Trường 6:
Tổng số nước đi: dùng để đánh số nước đi. Nước đầu tiên luôn là 1, khi Trắng đi thì không tăng mà Đen đi xong sẽ tăng thêm một.
Ví dụ các chuỗi FEN hoàn chỉnh:
Bàn cờ khởi đầu:
xxxxkxxxx/9/1x5x1/x1x1x1x1x/9/9/X1X1X1X1X/1X5X1/9/XXXXKXXXX w - - 0 1
2e6/4k4/9/2Ha1P2p/2a2P3/9/3p5/4E4/e8/2X1K4[R1C1P1r1h1p1] w - - 3 55
Bàn cờ hình 1:
x1x1kxxxx/4c4/1xp6/2x1x1x2/p7r/2R1P1R2/X7X/4C2X1/4C4/XXX1KXXH1[e1] b - - 0 6
https://i.imgur.com/ZLrUobz.png
Hình 1. Một bàn cờ Úp với toạ độ Đại số
3. Ký hiệu nước đi
Cờ Tướng có hai dạng ký hiệu nước đi phổ biến nhất là kiểu đại số và kiểu truyền thống. Cờ Úp có thể dùng cả hai dạng này với vài biến đổi nhỏ.
Kiểu đại số (dạng tiêu chuẩn SAN)
Người chơi cờ ít dùng nhưng lại rất phổ biến trong các chương trình máy tính. Một nước đi bao gồm toạ độ của điểm xuất phát và toạ độ của điểm đến. Bàn cờ có các cột được ký hiệu từ a cho đến i tính từ trái qua phải, các dòng được đánh số từ 0 đến 9 từ dưới lên trên.
Nước tiến Chốt giả ở biên bên phải là từ toạ độ i3 đến 4 và được ghi là i3i4.
Với cờ úp sau khi tiến một quân giả nó sẽ chuyển thành một quân khác (mở úp). Ta có thể dùng cách ký hiệu tương tự như phong cấp của cờ Vua: sử dụng dấu = và chữ cái cho quân cờ nó chuyển thành. Ví dụ sau khi tiến Chốt giả ở trên nó chuyển thành Mã và được ghi như sau:
i3i4=H
Kiểu đại số thường ngắn gọn và không bao giờ có nhập nhằng.
Kiểu truyền thống
Kiểu truyền thống của cờ Tướng định vị quân cờ theo cột, đánh số từ 1 đến 9. Các cột này lại được ghi từ phải sang trái theo mắt người chơi (nên nó lại là từ trái sang phải khi ta nhìn sang đối phương). Ví dụ, Xe cột 3, Chốt cột 9.
Thay cho điểm đến, người ta dùng cột tới đối với các nước đi khác cột và số bước tiến với các nước đi thẳng. Người ta phải thêm các thông tin rằng nước đó là tiến, thoái hay đi ngang (bình).
Khi đi quân giả (trong cờ Úp) vẫn dùng ký hiệu giả như bình thường nhưng cần thêm thông tin về quân cờ nó chuyển thành.
https://i.imgur.com/B4WKPJL.png
Hình 2. Bàn cờ Úp với cách đánh số cột kiểu truyền thống
Ví dụ:
Tốt giả cột 1 tiến 1 thành Mã
Xe cột 9 bình sang cột 6
Mã cột 2 tiến sang cột 3
Viết vắn tắt hơn:
Tốt 1 tiến 1 thành Mã
Xe 9 bình 6
Mã 2 tiến 3
Hoặc dùng ký hiệu - cho bình, . tiến, / cho thoái và dùng các ký hiệu Việt:
B1.1=M X9-6 M2.3
Vấn đề lớn của cách ký hiệu trên là có thể xẩy ra nhập nhằng. Nếu hai quân Pháo cùng cột 5 và bình sang cột 7 thì sẽ không rõ là người ta muốn đi quân nào. Do vậy cần phải nói cho rõ hơn bằng cách dùng các ký hiệu t cho trước, s-sau, g-giữa. Tên cột được bỏ đi cho gọn:
Pháo sau bình 7 hoặc gọn gàng là Ps-7
Lưu ý:
- Tuyệt đối không dùng cách chữa nhập nhằng trên cho các quân úp hoặc tính chúng vào nhập nhằng. Vì các quân úp là duy nhất trên mỗi cột nên không bao giờ bị nhập nhằng. Nước đi bởi quân úp có thể phân biệt với quân rõ (quân không úp) nhờ ký thành (=). Đồng thời lại tránh được trường hợp nhập nhằng nặng hơn như có hai cột mỗi cột có hai Xe (một Xe thật, một Xe giả) thì rõ ràng ký hiệu trước-giữa-sau là không đủ và lúc đó phải thêm số cột nữa. Hình minh hoạ ở trên cho thấy có hai quân Xe đen (một Xe giả, một Xe thật) ở cùng cột 9 nhưng nước đi X9-6 đã đủ để hiểu đó là nước đi của quân Xe thật và không cần phải thêm từ "trước" nữa.
- Kiểu truyền thống vẫn bị nhập nhằng không giải quyết được khi có 4 hoặc 5 quân Tốt ở trên cùng một cột. Khi đó sẽ có 2 hoặc 3 quân Tốt ở giữa nên không biết là Tốt nào. Liên đoàn Cờ Tướng Châu Á có đưa ra cách giải quyết là bỏ chữ cái và thay bằng dấu cộng (+) để biểu diễn hai quân Tốt giữa đó.
1. Các tên gọi
Cờ Úp có tên tiếng Trung là 揭棋, tiếng Anh là Jeiqi (phiên âm từ tiếng Trung). Nó được coi là một biến thể Cờ Tướng, do vậy dựa theo Cờ Tướng nó có các tên gọi như dưới, bao gồm tên và viết tắt trong Anh - Việt:
King k, Tướng Tg (còn gọi là General G)
Advisor a, Sĩ S (còn gọi là Bishop B)
Elephant e, Tượng T (còn gọi là Minister M)
Rook r, Xe X (còn gọi là Car hoặc Chariot C)
Cannon c, Pháo P (còn gọi là Gunner g)
Horse h, Mã m (còn gọi là Knight)
Pawn p, Tốt (Binh) b (còn gọi là Soldier s)
White w, Trắng / Đỏ
Black b, Đen / Xanh
Trắng bao giờ cũng là bên đi trước và chiếm phần dưới bàn cờ
Quân cờ đặc biệt của Cờ Úp:
Dark x, Úp: quân cờ úp
2. Ký hiệu bàn cờ
Để lưu một bàn cờ dạng văn bản (text) người ta thường dùng chuỗi FEN (Forsyth–Edwards Notation) của cờ Vua, đã được áp dụng cho cờ Tướng và giờ có thể mang sang cho Cờ Úp. Tuy vậy nó cần có thêm một vài qui định mới để chứa đủ thông tin.
FEN là một chuỗi các ký tự và số, nó được chia thành 6 trường, cách nhau bởi một khoảng trắng.
Trường 1:
Tương tự như cờ Vua và cờ Tướng, dùng để ký hiệu các quân cờ trên bàn cờ. Người ta dùng các chữ cái tiếng Anh của các quân (nói ở trên), chữ hoa cho bên trắng, viết thường cho bên đen, các điểm trống giữa các quân hoặc cuối hàng được biểu diễn bằng một chữ số. Cuối mỗi dòng dùng thêm ký tự / để dễ phân biệt.
Ví dụ (hình 1): x1x1kxxxx/4c4/1xp6/2x1x1x2/p7r/2R1P1R2/X7X/4C2X1/4C4/XXX1KXXH1
Với cờ Úp thông tin về các quân đã bị bắt rất quan trọng dùng để đoán xem khả năng một quân úp trên bàn cờ có thể biến thành quân nào. Ta sẽ ghi các quân cờ đã bị bắt và số lượng cuối trường 1, đặt trong cặp ngoặc vuông [ ]. Lưu ý nó phải dính liền với các ký hiệu phía trước (không có khoảng trống). Bỏ qua các quân chưa (hoặc không rõ) bị bắt. Không bắt buộc phải ghi số lượng quân cờ úp bị bắt (có cũng không sao) vì số lượng này có thể tính ra từ số quân đang trên bàn cờ và số quân đã bị bắt. Việc tránh ghi này giúp FEN ngắn đi một chút, tránh dư thừa hoặc sai sót thông tin (ví dụ như không khớp) và tránh phải dùng tới hai chữ số (vì số quân úp có thể tới 15).
Nếu không có thông tin về quân Úp bị bắt có thể dùng ký hiệu trừ thay thế [-] hoặc bỏ qua cả cặp ngoặc vuông.
Ví dụ: ký hiệu [H2P3C1r1p3] nghĩa là bên Trắng đã bị mất 2 Mã, 3 Tốt 1 Pháo, còn Đen mất 1 Xe, 3 Tốt
Trường 2:
Bên tới lượt. w ký hiệu cho Trắng, b cho Đen
Trường 3:
Thông tin về Nhập thành (Castling availability). Không dùng, dùng dấu trừ (-) thay thế.
Trường 4:
Nguyên thuỷ của cờ Vua là nước tiến Chốt hai nước (en passant). Cả Cờ Tướng lẫn Cờ Úp đều không dùng, ta dùng dấu trừ (-) để bỏ qua
Trường 5:
Số (nửa) nước tình theo từng bên, kể từ nước bắt quân hoặc tiến Chốt gần nhất, dùng để tính xem ván cờ có hoà theo luật 50 nước không.
Trường 6:
Tổng số nước đi: dùng để đánh số nước đi. Nước đầu tiên luôn là 1, khi Trắng đi thì không tăng mà Đen đi xong sẽ tăng thêm một.
Ví dụ các chuỗi FEN hoàn chỉnh:
Bàn cờ khởi đầu:
xxxxkxxxx/9/1x5x1/x1x1x1x1x/9/9/X1X1X1X1X/1X5X1/9/XXXXKXXXX w - - 0 1
2e6/4k4/9/2Ha1P2p/2a2P3/9/3p5/4E4/e8/2X1K4[R1C1P1r1h1p1] w - - 3 55
Bàn cờ hình 1:
x1x1kxxxx/4c4/1xp6/2x1x1x2/p7r/2R1P1R2/X7X/4C2X1/4C4/XXX1KXXH1[e1] b - - 0 6
https://i.imgur.com/ZLrUobz.png
Hình 1. Một bàn cờ Úp với toạ độ Đại số
3. Ký hiệu nước đi
Cờ Tướng có hai dạng ký hiệu nước đi phổ biến nhất là kiểu đại số và kiểu truyền thống. Cờ Úp có thể dùng cả hai dạng này với vài biến đổi nhỏ.
Kiểu đại số (dạng tiêu chuẩn SAN)
Người chơi cờ ít dùng nhưng lại rất phổ biến trong các chương trình máy tính. Một nước đi bao gồm toạ độ của điểm xuất phát và toạ độ của điểm đến. Bàn cờ có các cột được ký hiệu từ a cho đến i tính từ trái qua phải, các dòng được đánh số từ 0 đến 9 từ dưới lên trên.
Nước tiến Chốt giả ở biên bên phải là từ toạ độ i3 đến 4 và được ghi là i3i4.
Với cờ úp sau khi tiến một quân giả nó sẽ chuyển thành một quân khác (mở úp). Ta có thể dùng cách ký hiệu tương tự như phong cấp của cờ Vua: sử dụng dấu = và chữ cái cho quân cờ nó chuyển thành. Ví dụ sau khi tiến Chốt giả ở trên nó chuyển thành Mã và được ghi như sau:
i3i4=H
Kiểu đại số thường ngắn gọn và không bao giờ có nhập nhằng.
Kiểu truyền thống
Kiểu truyền thống của cờ Tướng định vị quân cờ theo cột, đánh số từ 1 đến 9. Các cột này lại được ghi từ phải sang trái theo mắt người chơi (nên nó lại là từ trái sang phải khi ta nhìn sang đối phương). Ví dụ, Xe cột 3, Chốt cột 9.
Thay cho điểm đến, người ta dùng cột tới đối với các nước đi khác cột và số bước tiến với các nước đi thẳng. Người ta phải thêm các thông tin rằng nước đó là tiến, thoái hay đi ngang (bình).
Khi đi quân giả (trong cờ Úp) vẫn dùng ký hiệu giả như bình thường nhưng cần thêm thông tin về quân cờ nó chuyển thành.
https://i.imgur.com/B4WKPJL.png
Hình 2. Bàn cờ Úp với cách đánh số cột kiểu truyền thống
Ví dụ:
Tốt giả cột 1 tiến 1 thành Mã
Xe cột 9 bình sang cột 6
Mã cột 2 tiến sang cột 3
Viết vắn tắt hơn:
Tốt 1 tiến 1 thành Mã
Xe 9 bình 6
Mã 2 tiến 3
Hoặc dùng ký hiệu - cho bình, . tiến, / cho thoái và dùng các ký hiệu Việt:
B1.1=M X9-6 M2.3
Vấn đề lớn của cách ký hiệu trên là có thể xẩy ra nhập nhằng. Nếu hai quân Pháo cùng cột 5 và bình sang cột 7 thì sẽ không rõ là người ta muốn đi quân nào. Do vậy cần phải nói cho rõ hơn bằng cách dùng các ký hiệu t cho trước, s-sau, g-giữa. Tên cột được bỏ đi cho gọn:
Pháo sau bình 7 hoặc gọn gàng là Ps-7
Lưu ý:
- Tuyệt đối không dùng cách chữa nhập nhằng trên cho các quân úp hoặc tính chúng vào nhập nhằng. Vì các quân úp là duy nhất trên mỗi cột nên không bao giờ bị nhập nhằng. Nước đi bởi quân úp có thể phân biệt với quân rõ (quân không úp) nhờ ký thành (=). Đồng thời lại tránh được trường hợp nhập nhằng nặng hơn như có hai cột mỗi cột có hai Xe (một Xe thật, một Xe giả) thì rõ ràng ký hiệu trước-giữa-sau là không đủ và lúc đó phải thêm số cột nữa. Hình minh hoạ ở trên cho thấy có hai quân Xe đen (một Xe giả, một Xe thật) ở cùng cột 9 nhưng nước đi X9-6 đã đủ để hiểu đó là nước đi của quân Xe thật và không cần phải thêm từ "trước" nữa.
- Kiểu truyền thống vẫn bị nhập nhằng không giải quyết được khi có 4 hoặc 5 quân Tốt ở trên cùng một cột. Khi đó sẽ có 2 hoặc 3 quân Tốt ở giữa nên không biết là Tốt nào. Liên đoàn Cờ Tướng Châu Á có đưa ra cách giải quyết là bỏ chữ cái và thay bằng dấu cộng (+) để biểu diễn hai quân Tốt giữa đó.