Lão Khoai
13-01-2011, 06:48 AM
Trong số tàng thư mà cụ Giáo Đản để lại, một hôm tôi lục thấy một tập sách đã ố vàng. Phủi lớp bụi dày bám bên ngoài, thì ra là một bộ sách chữ Nôm, ngoài bìa đề năm chữ: “Quốc Văn Tây Du Dị Bản”. Tôi tò mò giở ra xem. Té ra là sáng tác của một tác giả khuyết danh (không biết có phải cụ Giáo không?), kể về chuyện một gã đi cầu tài, lại phóng tác theo lối viết truyện Tây Du Kí của ông Ngô Thừa Ân bên Tàu. Câu chuyện vừa lạ lại vừa quen. Sau đây xin trích phần đầu của bộ sách đó.
Có thơ rằng:
“Thuở trời đất dọc ngang, ngang dọc
Lưu manh nào chỉ độc mình ta
Thiếu gì những kiếp xa hoa
Sống là kẻ cướp, chết là người sang...”
Ở một nhà kia, ông bố trước khi chết trăng trối lại cho con trai:
- Con ơi, người sắp chết nói lời nói thật, chẳng lẽ còn che đậy nỗi gì. Đời cha tạo được cơ nghiệp như ngày hôm nay, thực là đã lừa được cả quỉ thần, cướp được công Tạo hoá... Không ngờ đến đời con lại chỉ biết ăn hại. Cơ nghiệp này rồi cũng hết sạch vào tay con. Khi nào túng quẫn, con hãy đi sang phía Đông, nơi đó có ông thầy dạy cách kiếm tiền. Rồi học lấy cách mà làm giàu. Tiếc rằng cha không còn cơ hội chỉ cho con được.
Ông bố chết. Quả nhiên vài năm sau thì thằng con phá tán hết cơ nghiệp, trở thành kẻ trắng tay. Nhớ lời dặn của bố, nó đi về phía Đông, tìm ông thầy dạy làm giàu. Nó vừa đi vừa hỏi thăm, bụng nghĩ ông thầy chắc phải giầu lắm, có thế mới dạy được thiên hạ cách kiếm tiền. Song suốt dọc đường, nó chỉ gặp toàn dân đen xơ xác, nhà cửa hoang tàn. Lạ một điều là phần lớn ai cũng chỉ có mỗi cái khố đóng trên người. Hỏi thăm tìm ông thầy dạy làm giàu, những kẻ đóng khố ấy bảo:
- Cứ xem trong số chúng ta, ai đóng cái khố rách nhất thì người đó chính là thầy.
Thằng con nghĩ dân xứ này chắc toàn người thích đùa. Kẻ đến cái khố cũng chẳng lành thì làm sao có thể dạy người khác làm giầu được. Bèn cứ nhắm tìm đến những bậc trưởng giả, xe ngựa rộn ràng, tiền hô hậu ủng thỉnh thoảng gặp trên đường. Những người này khi nghe yêu cầu của nó thì cứ nhất loạt lắc đầu, có khi còn xua đầy tớ đuổi nó đi mà không thèm tiếp. Bí quá, thằng con bèn nghe theo lời khuyên, hỏi thăm tìm kẻ khố rách nhất.
Một hôm nó đứng trước một ngôi nhà làm bằng trúc trống huếch trống hoác, tường vách xiêu vẹo chẳng ra cái hồn nhà. Đang lưỡng lự, bất ngờ có một con chó ghẻ toàn thân, gầy đến mức chỉ còn da bọc xương dúm dó từ phía trong chạy ra. Con chó không sủa, mà cứ quấn lấy chân nó ra vẻ mừng rỡ, tựa như chủ nó sai ra đón khách vậy. Thằng con liền bước vào trong nhà. ở một xó tối tăm, quả có một lão già cũng trơ xương hệt như con chó, trên mình đóng một cái khố rách te tua, tưởng như không còn rách thêm được nữa. Chỉ có đôi mắt lão thì vẫn sáng quắc, tựa như hai viên ngọc long lanh. Lão chiếu thẳng tia mắt vào thằng con mà hỏi:
- Con đi tìm thầy dạy làm giàu phải không? Tại sao bây giờ mới tới?
Thằng con kinh ngạc không hiểu sao lão lại biết trước như vậy. Thế thì người này chắc phải là một bậc kì nhân. Sự bái phục làm nó xua tan hết nghi ngờ, liền mạnh dạn tiến lên thưa:
- Đúng là con lặn lội tới đây, xin thầy dạy cho cách làm giàu. Con sẽ không bao giờ quên ơn.
Lão già (từ đây gọi là ông thầy) “hừ!” một tiếng rồi bảo:
- Xưa nay những kẻ giàu có mà không quên ơn thì là điều ta chưa từng nghe nói. Mà nếu quả thực có biết trả ơn thì cũng tựa như bố thí mà thôi. Ngoài mặt thì nói lời tri ân, nhưng trong bụng thì khoái trá ngầm. Trả ơn như thế thì có khác gì một cách... trả thù, trả thù cho cái thời phải đi nhờ vả, trả thù kẻ đã bắt mình phải chịu ơn... Nhưng thôi, con đã muốn làm giàu thì cứ xin học làm giàu. Cần gì phải rào đón trước.
Thằng con nói:
- Thầy không cần phải trả ơn thì thôi vậy. Nhưng chẳng hay thầy có thể dạy con cách kiếm tiền?
Ông thầy bảo:
- Kiếm tiền có ba trăm sáu mươi cách khác nhau. Cách nào cũng ra tiền cả. Chẳng hay con muốn học cách nào?
Thằng con nói:
- Tuỳ thầy dạy bảo. Hễ cứ có mùi tiền là con xin học.
Ông thầy nói:
- Ta dạy con cách kiếm tiền trong môn chữ “cần” có được không?
Thằng con hỏi:
- Kiếm tiền trong môn chữ “cần” là như thế nào?
Ông thầy nói:
- Là cần cù chịu khó, chí thú làm ăn, không ngại gian khổ, chi li tằn tiện, tích góp từng đồng một. Làm thì quên cả thân mình, ăn thì luôn nghĩ đến kẻ khác. Đáng ăn mười chỉ dám ăn ba bốn. Còn lại phải để dành cho ngày hôm sau...
Thằng con hỏi:
- Như thế có làm giàu được không?
Ông thầy bảo:
- Thời nào khác thì có thể làm giầu. Chứ thời này thì không bao giờ.
Thằng con nói:
- Thế thì con không học.
Ông thầy lại nói:
- Vậy ta dạy con cách kiếm tiền trong môn chữ “chính” có được không?
Thằng con hỏi:
- Môn chữ “chính” là như thế nào?
Ông thầy nói:
- Kiếm tiền trong môn chữ “chính” làm ra đồng tiền một cách chính đáng, làm tiền bằng khả năng, công sức của mình. Không gian dối, tranh giành với ai, không vi phạm đạo lý trên đời. Biết kính trên nhường dưới, thân thiện với mọi người. Cái gì gây thiệt hại cho người khác thì không làm, cái gì không quang minh, chính đại thì không ăn...
Thằng con hỏi:
- Như thế có làm giàu được không?
Ông thầy bảo:
- Kiếm tiền như thế mà đòi làm giàu thì chẳng khác nào nằm mơ thấy núi.
Thằng con lại hỏi:
- Con là người thực thà, không hiểu lối nói xa xôi. Nằm mơ thấy núi là như thế nào?
Ông thầy bảo:
- Nằm ngủ, mơ thấy mình ôm một trái núi trong lòng. Tưởng rằng to lớn, vĩ đại lắm. Đến lúc tỉnh dậy chẳng thấy núi đâu. Rốt cuộc vẫn chẳng có gì.
Thằng con nói:
- Như thế tức là không bao giờ giàu được. Thế thì con không học.
Ông thầy lại nói:
- Thôi ta dạy ngươi cách kiếm tiền trong môn chữ “cái” vậy?
Thằng con hỏi:
- Kiếm tiền trong môn chữ “cái” là như thế nào?
Ông thầy nói:
- Môn chữ “cái” là kiếm tiền bằng cách ngửa tay xin thiên hạ bố thí. Bằng mọi cách khiến người ta mủi lòng mà quẳng tiền lẻ hay cơm thừa, canh cặn cho mình. Đang khỏe mạnh cũng phải gi làm như đau yếu, hết hơi. Sức dài vai rộng hễ thấy việc là run rẩy, hễ thấy tiền là hớn hở. Hễ ăn thì thùng bất chi thình, hễ làm thì chân tay lóng ngóng...
Thằng con lại hỏi:
- Như thế có làm giàu được không?
Ông thầy bảo:
- Ngửa tay xin của bố thí mà cũng đòi làm giàu, thì chẳng khác gì Trời Đất đổi chỗ cho nhau.
Thằng con nói:
- Thầy lại xa xôi con không hiểu. Trời Đất đổi chỗ cho nhau là như thế nào?
Ông thầy bảo:
- Đó là quẻ “Thái” trong kinh Dịch. Chỉ cái thời thiên hạ thái bình, con người biết yêu thưng nhau, kẻ trên đùm bọc kẻ dưới, kẻ dưới tin phục kẻ trên... tất cả quy về một mối, không còn tranh giành, đấu đá, cãi lộn... Lúc ấy Trời ở trên lộn xuống dưới, Đất ở dưới trèo lên trên. Rốt cuộc chỉ là bịa tạc, hư ảo, chẳng bao giờ xảy ra.
Thằng con nói:
- Như thế tức là cũng không bao giờ giàu. Thế thì con cũng không học.
Ông thầy lại nói:
- Thế dạy ngươi cách kiếm tiền trong môn chữ “đạo” có được không?
Thằng con hỏi:
- Kiếm tiền trong môn chữ “đạo” là như thế nào?
Ông thầy nói:
- Môn chữ “đạo” là kiếm tiền bằng cách hoặc đào tường khoét ngạch, hoặc bẻ khóa chui vào nhà người ta, tuỳ sức tuỳ lòng, muốn lấy gì thì lấy, muốn khuân gì thì khuân. Cũng có khi giữa chợ đông người thò tay móc túi, hoặc chỗ nọ chỗ kia dùng dao bén rạch đồ... Trăm phương ngàn cách, mặt dạn mày dày, thần thái tỉnh bơ. Miễn sao chuyển được những gì trong túi thiên hạ sang túi mình thì thôi.
Thằng con hỏi:
- Như thế có làm giàu được không?
Ông thầy bảo:
- Nếu mà nói đến làm giàu theo cách này thì chẳng khác gì lên núi mò cua, xuống sông bắt cóc.
Thằng con nói:
- Thầy lại xa xôi con không hiểu. Thế nào là lên núi mò cua, xuống sông bắt cóc?
Ông thầy bảo:
- Lên núi mà mò cua thì dễ gặp hổ. Xuống sông bắt cóc thì dễ gặp thuồng luồng. Cua cóc đâu chẳng thấy, lại đi đêm lắm tất có ngày gặp ma. Rốt cuộc thế nào cũng gặp tay cao thủ, trước sau thân còn không giữ được, nói gì đến làm giầu.(st)
mai tiếp
Có thơ rằng:
“Thuở trời đất dọc ngang, ngang dọc
Lưu manh nào chỉ độc mình ta
Thiếu gì những kiếp xa hoa
Sống là kẻ cướp, chết là người sang...”
Ở một nhà kia, ông bố trước khi chết trăng trối lại cho con trai:
- Con ơi, người sắp chết nói lời nói thật, chẳng lẽ còn che đậy nỗi gì. Đời cha tạo được cơ nghiệp như ngày hôm nay, thực là đã lừa được cả quỉ thần, cướp được công Tạo hoá... Không ngờ đến đời con lại chỉ biết ăn hại. Cơ nghiệp này rồi cũng hết sạch vào tay con. Khi nào túng quẫn, con hãy đi sang phía Đông, nơi đó có ông thầy dạy cách kiếm tiền. Rồi học lấy cách mà làm giàu. Tiếc rằng cha không còn cơ hội chỉ cho con được.
Ông bố chết. Quả nhiên vài năm sau thì thằng con phá tán hết cơ nghiệp, trở thành kẻ trắng tay. Nhớ lời dặn của bố, nó đi về phía Đông, tìm ông thầy dạy làm giàu. Nó vừa đi vừa hỏi thăm, bụng nghĩ ông thầy chắc phải giầu lắm, có thế mới dạy được thiên hạ cách kiếm tiền. Song suốt dọc đường, nó chỉ gặp toàn dân đen xơ xác, nhà cửa hoang tàn. Lạ một điều là phần lớn ai cũng chỉ có mỗi cái khố đóng trên người. Hỏi thăm tìm ông thầy dạy làm giàu, những kẻ đóng khố ấy bảo:
- Cứ xem trong số chúng ta, ai đóng cái khố rách nhất thì người đó chính là thầy.
Thằng con nghĩ dân xứ này chắc toàn người thích đùa. Kẻ đến cái khố cũng chẳng lành thì làm sao có thể dạy người khác làm giầu được. Bèn cứ nhắm tìm đến những bậc trưởng giả, xe ngựa rộn ràng, tiền hô hậu ủng thỉnh thoảng gặp trên đường. Những người này khi nghe yêu cầu của nó thì cứ nhất loạt lắc đầu, có khi còn xua đầy tớ đuổi nó đi mà không thèm tiếp. Bí quá, thằng con bèn nghe theo lời khuyên, hỏi thăm tìm kẻ khố rách nhất.
Một hôm nó đứng trước một ngôi nhà làm bằng trúc trống huếch trống hoác, tường vách xiêu vẹo chẳng ra cái hồn nhà. Đang lưỡng lự, bất ngờ có một con chó ghẻ toàn thân, gầy đến mức chỉ còn da bọc xương dúm dó từ phía trong chạy ra. Con chó không sủa, mà cứ quấn lấy chân nó ra vẻ mừng rỡ, tựa như chủ nó sai ra đón khách vậy. Thằng con liền bước vào trong nhà. ở một xó tối tăm, quả có một lão già cũng trơ xương hệt như con chó, trên mình đóng một cái khố rách te tua, tưởng như không còn rách thêm được nữa. Chỉ có đôi mắt lão thì vẫn sáng quắc, tựa như hai viên ngọc long lanh. Lão chiếu thẳng tia mắt vào thằng con mà hỏi:
- Con đi tìm thầy dạy làm giàu phải không? Tại sao bây giờ mới tới?
Thằng con kinh ngạc không hiểu sao lão lại biết trước như vậy. Thế thì người này chắc phải là một bậc kì nhân. Sự bái phục làm nó xua tan hết nghi ngờ, liền mạnh dạn tiến lên thưa:
- Đúng là con lặn lội tới đây, xin thầy dạy cho cách làm giàu. Con sẽ không bao giờ quên ơn.
Lão già (từ đây gọi là ông thầy) “hừ!” một tiếng rồi bảo:
- Xưa nay những kẻ giàu có mà không quên ơn thì là điều ta chưa từng nghe nói. Mà nếu quả thực có biết trả ơn thì cũng tựa như bố thí mà thôi. Ngoài mặt thì nói lời tri ân, nhưng trong bụng thì khoái trá ngầm. Trả ơn như thế thì có khác gì một cách... trả thù, trả thù cho cái thời phải đi nhờ vả, trả thù kẻ đã bắt mình phải chịu ơn... Nhưng thôi, con đã muốn làm giàu thì cứ xin học làm giàu. Cần gì phải rào đón trước.
Thằng con nói:
- Thầy không cần phải trả ơn thì thôi vậy. Nhưng chẳng hay thầy có thể dạy con cách kiếm tiền?
Ông thầy bảo:
- Kiếm tiền có ba trăm sáu mươi cách khác nhau. Cách nào cũng ra tiền cả. Chẳng hay con muốn học cách nào?
Thằng con nói:
- Tuỳ thầy dạy bảo. Hễ cứ có mùi tiền là con xin học.
Ông thầy nói:
- Ta dạy con cách kiếm tiền trong môn chữ “cần” có được không?
Thằng con hỏi:
- Kiếm tiền trong môn chữ “cần” là như thế nào?
Ông thầy nói:
- Là cần cù chịu khó, chí thú làm ăn, không ngại gian khổ, chi li tằn tiện, tích góp từng đồng một. Làm thì quên cả thân mình, ăn thì luôn nghĩ đến kẻ khác. Đáng ăn mười chỉ dám ăn ba bốn. Còn lại phải để dành cho ngày hôm sau...
Thằng con hỏi:
- Như thế có làm giàu được không?
Ông thầy bảo:
- Thời nào khác thì có thể làm giầu. Chứ thời này thì không bao giờ.
Thằng con nói:
- Thế thì con không học.
Ông thầy lại nói:
- Vậy ta dạy con cách kiếm tiền trong môn chữ “chính” có được không?
Thằng con hỏi:
- Môn chữ “chính” là như thế nào?
Ông thầy nói:
- Kiếm tiền trong môn chữ “chính” làm ra đồng tiền một cách chính đáng, làm tiền bằng khả năng, công sức của mình. Không gian dối, tranh giành với ai, không vi phạm đạo lý trên đời. Biết kính trên nhường dưới, thân thiện với mọi người. Cái gì gây thiệt hại cho người khác thì không làm, cái gì không quang minh, chính đại thì không ăn...
Thằng con hỏi:
- Như thế có làm giàu được không?
Ông thầy bảo:
- Kiếm tiền như thế mà đòi làm giàu thì chẳng khác nào nằm mơ thấy núi.
Thằng con lại hỏi:
- Con là người thực thà, không hiểu lối nói xa xôi. Nằm mơ thấy núi là như thế nào?
Ông thầy bảo:
- Nằm ngủ, mơ thấy mình ôm một trái núi trong lòng. Tưởng rằng to lớn, vĩ đại lắm. Đến lúc tỉnh dậy chẳng thấy núi đâu. Rốt cuộc vẫn chẳng có gì.
Thằng con nói:
- Như thế tức là không bao giờ giàu được. Thế thì con không học.
Ông thầy lại nói:
- Thôi ta dạy ngươi cách kiếm tiền trong môn chữ “cái” vậy?
Thằng con hỏi:
- Kiếm tiền trong môn chữ “cái” là như thế nào?
Ông thầy nói:
- Môn chữ “cái” là kiếm tiền bằng cách ngửa tay xin thiên hạ bố thí. Bằng mọi cách khiến người ta mủi lòng mà quẳng tiền lẻ hay cơm thừa, canh cặn cho mình. Đang khỏe mạnh cũng phải gi làm như đau yếu, hết hơi. Sức dài vai rộng hễ thấy việc là run rẩy, hễ thấy tiền là hớn hở. Hễ ăn thì thùng bất chi thình, hễ làm thì chân tay lóng ngóng...
Thằng con lại hỏi:
- Như thế có làm giàu được không?
Ông thầy bảo:
- Ngửa tay xin của bố thí mà cũng đòi làm giàu, thì chẳng khác gì Trời Đất đổi chỗ cho nhau.
Thằng con nói:
- Thầy lại xa xôi con không hiểu. Trời Đất đổi chỗ cho nhau là như thế nào?
Ông thầy bảo:
- Đó là quẻ “Thái” trong kinh Dịch. Chỉ cái thời thiên hạ thái bình, con người biết yêu thưng nhau, kẻ trên đùm bọc kẻ dưới, kẻ dưới tin phục kẻ trên... tất cả quy về một mối, không còn tranh giành, đấu đá, cãi lộn... Lúc ấy Trời ở trên lộn xuống dưới, Đất ở dưới trèo lên trên. Rốt cuộc chỉ là bịa tạc, hư ảo, chẳng bao giờ xảy ra.
Thằng con nói:
- Như thế tức là cũng không bao giờ giàu. Thế thì con cũng không học.
Ông thầy lại nói:
- Thế dạy ngươi cách kiếm tiền trong môn chữ “đạo” có được không?
Thằng con hỏi:
- Kiếm tiền trong môn chữ “đạo” là như thế nào?
Ông thầy nói:
- Môn chữ “đạo” là kiếm tiền bằng cách hoặc đào tường khoét ngạch, hoặc bẻ khóa chui vào nhà người ta, tuỳ sức tuỳ lòng, muốn lấy gì thì lấy, muốn khuân gì thì khuân. Cũng có khi giữa chợ đông người thò tay móc túi, hoặc chỗ nọ chỗ kia dùng dao bén rạch đồ... Trăm phương ngàn cách, mặt dạn mày dày, thần thái tỉnh bơ. Miễn sao chuyển được những gì trong túi thiên hạ sang túi mình thì thôi.
Thằng con hỏi:
- Như thế có làm giàu được không?
Ông thầy bảo:
- Nếu mà nói đến làm giàu theo cách này thì chẳng khác gì lên núi mò cua, xuống sông bắt cóc.
Thằng con nói:
- Thầy lại xa xôi con không hiểu. Thế nào là lên núi mò cua, xuống sông bắt cóc?
Ông thầy bảo:
- Lên núi mà mò cua thì dễ gặp hổ. Xuống sông bắt cóc thì dễ gặp thuồng luồng. Cua cóc đâu chẳng thấy, lại đi đêm lắm tất có ngày gặp ma. Rốt cuộc thế nào cũng gặp tay cao thủ, trước sau thân còn không giữ được, nói gì đến làm giầu.(st)
mai tiếp