Những thuật ngữ và ký hiệu chuyên môn cơ bản của môn cờ tướng.
Thấy nhiều bạn thắc mắc các ký hiệu nước đi và các thành viên mới của diễn đàn chưa nắm rõ các ký hiệu này sẽ rất khó khăn khi đọc các bản thảo, các bài viết trình bày diễn biến của một thế cờ, lại càng thấy các topic chưa liền mạch mặc dù cũng đã có hướng dẫn, trước đây ngay cả tôi cũng phải tìm qua sách mới hiểu hết những ký hiệu này khi mới ra nhập diễn đàn, hôm nay tôi xin mạo muội post 1 bài về vấn đề này, tôi sưu tầm được 1 bài mà tôi thấy khá chi tiết xin đưa lên đây cho các bạn cùng hiểu hơn:
Các link trên Thanglongkydao.com cũng đã từng nói về vấn đề này thì nhiều, tôi xin trích dẫn:
http://www.thanglongkydao.com/hoi-da...-co-tuong.html
http://www.thanglongkydao.com/hoi-da...-co-tuong.html
Và đây là bài viết mà mình thấy rất đầy đủ, các bạn có thể tìm hiểu:
"Để dễ hiểu và thuận tiện hơn trong việc thưởng thức cờ, học cờ, tìm hiểu và nghiên cứu cờ tướng, mình xin đc liệt kê và giải nghĩa những thuật ngữ quan trọng và các ký hiệu nước đi của cờ tướng.
Ký hiệu:
Ký hiệu cờ là những viết tắt ngắn gọn trong biên bản cờ để xác định nước đi, để biết đó là nước cờ gì, từ vị trí nào đi tới vị trí nào trên bàn cờ.
Để phục vụ cho nhu cầu ghi chép và tái dựng lại các ván cờ đã đấu từ lâu, cổ nhân xưa kia đã có cách làm như thế này: Họ phân định 9 cột trên bàn cờ tượng trưng cho 9 lộ. Theo đó bên ta thì từ 9 tới 1 và bên đối thủ thì từ 1 tới 9.
http://i1020.photobucket.com/albums/...R5/kqknttc.jpg
Để phân biệt nước đi. Cần phải nắm vững 3 thuật ngữ:
Tấn (Tiến) là đi lên phía trước, có ký hiệu là dấu chấm theo Liên Đoàn Cờ Việt Nam (.)
Bình là đi sang ngang có ký hiệu là dấu trừ theo Liên Đoàn Cờ Việt Nam (-)
Thoái (Thối) là lui về phía sau có ký hiệu là dấu gạch chéo theo Liên Đoàn Cờ Việt Nam (/)
Ví dụ nước vào Pháo đầu đầu tiên là Pháo 2 bình 5 hoặc Pháo 8 bình 5. Và nước chống Mã giữ Chốt đầu của bên kia sẽ là Mã 2 tấn 3 hoặc Mã 8 tấn 7.
Ký hiệu cờ tướng trên thế giới chưa chuẩn, chưa thống nhất như cờ vua và cờ vây. Liên Đoàn Cờ Tướng Thế Giới (WFX) có ký hiệu khác, Liên Đoàn Cờ Tướng Á Châu (AFX) có ký hiệu hơi khác, Liên Đoàn Cờ Trung Quốc lại có ký hiệu khác, Liên Đoàn Cờ Việt Nam lại có ký hiệu khác, phù hợp với ngôn ngữ của mỗi quốc gia, dân tộc. Các phần mềm cờ tướng cũng có nhiều ký hiệu khác nhau, hoặc cho người dùng tùy chọn. Rất lung tung khó nhớ, như Tướng có thể là T, Tg, S (Soái), G (General), K (King) v.v. Tượng có thể là T, Tg, V (Voi), E (Elephant), B (Bồ). Pháo có thể là P (Pháo, Pao), C (Cannon), Ph, F. Mã có thể là M, N (Ngựa), Ng, H (Horse), N. Chốt có thể là C, Ch, T (Tốt), P (Pawn), S (Soldier), B (Binh)...
Do đã có nhiều ký hiệu, chưa biết cái nào tốt nhất, ký hiệu của Liên Đoàn Cờ Việt Nam thì có chút rắc rối và khó nhớ cho người mới chơi cờ. Nên blog này sẽ nhất trí dùng ký hiệu mà mình cho là dễ nhớ, dễ nhận biết, dễ hiểu nhất:
Tấn: +
Thoái: -
Bình: =
Tg: Tướng
S: Sĩ
T: Tượng
X: Xe
P: Pháo
M: Mã
C: Chốt
Ví dụ: P2=5 là Pháo 2 bình 5, M8+7 là Mã 8 tấn 7, C3+1 là Chốt 3 tấn 1.
Trường hợp có 2 con Xe, 2 con Pháo, hoặc 2 con Mã đều nằm ở 1 lộ (ví dụ đều nằm ở lộ 5) thì phải đọc nước cờ thế nào? Lúc đó sẽ dùng cách gọi "tiền" hoặc "hậu". Ví dụ Xe ở phía trước đi ngang từ lộ 5 sang lộ 3 thì mình đọc là Tiền Xe bình 3. Nếu là Xe phía sau thì đọc là Hậu Xe bình 3. Đọc như thế tương tự cho các quân khác.
Ký hiệu cho "tiền" và "hậu" là + và -. Ví dụ Tiền Pháo tấn 4 (Con Pháo ở phía trước tiến lên 4 bước) sẽ là +P+4. Hậu Mã thoái 5 (Con Mã ở phía sau lùi về sau tới lộ 5) sẽ là -M-5.
Thuật ngữ:
Xe tuần hà hoặc Pháo tuần hà (Tuần hà = Đi tuần dọc bờ sông) = Xe, Pháo tiến lên đứng ngang phần sông bên mình.
Xe quá hà (Quá hà = Qua sông) = Xe lên đứng ngang hàng Chốt bên đối thủ.
Xe kỵ hà hoặc Pháo kỵ hà hoặc Mã kỵ hà = (Kỵ hà = Trên sông) :
Xe, Pháo, Mã nằm ở đường sông trên sân của đối thủ.
Mã bàn hà: Mã nằm ở sông bên phía mình trên lộ số 4 hoặc số 6.
Mã cửa hà (Hà khẩu mã) : Mã cũng nằm ở sông phía mình nhưng ở lộ 2 hoặc lộ 8.
Cung: Hình vuông 2 bên trên bàn cờ, nơi mà con Tướng được 2 con Sĩ bảo vệ trong đó và không được đi ra ngoài.
Mắt Tượng: Khi 1 quân cờ nằm ở vị trí ở lộ 4 hoặc lộ 6 trong cung, chận không cho Tượng phóng lên trên cung bảo vệ Tướng.
Mắt Sĩ, Mã nhập cung, Xe nhập cung, Pháo nhập cung: Mắt Sĩ là vị trí ngay giữa cung, ngay trung tâm trong cung. "Nhập cung" thường dùng để chỉ Mã (Pháo, Xe) chạy vào mắt Sĩ.
Trực Xa (Xe thẳng), Hoành Xa (Xe ngang) : Trực Xa là khi Xe ra thẳng, tức là Xe 1 bình 2 (X1=2) hay Xe 9 bình 8 (X9=8). Hoành Xa là Xe bước lên 1 nước rồi đi ngang, là Xe 1 tấn 1 (X1+1) hoặc Xe 9 tấn 8 (X9+8).
Khuyết Sĩ, khuyết Tượng và Tàn Sĩ, tàn Tượng: Khuyết Sĩ hay khuyết Tượng nghĩa là cả đôi Sĩ hoặc đôi Tượng đều đã bị diệt. Tàn Sĩ (tàn Tượng) là chỉ còn lại 1 Sĩ (Tượng).
Bền Sĩ Tượng: Sĩ và Tượng còn đầy đủ hết không thiếu hụt 1 quân nào.
Căn: Có quân giữ và bảo vệ. Ví dụ quân Mã đang được quân Xe bảo vệ, thì quân đó là 1 quân cờ có "căn". Còn như quân Pháo kia đang bơ vơ không có đồng đội nào bảo vệ, thì đó là 1 quân không căn.
Chất: Thực lực, binh lực của mỗi bên. Tính cụ thể bằng số lượng quân cờ, nhất là các quân cờ tấn công chủ lực (Xe - Pháo - Mã). Nếu mình còn 2 Xe mà bên kia chỉ còn 1 Xe, thì có nghĩa là mình hơn chất, và đối thủ kém chất.
Tiên, Hậu: "Tiên" là bên đi trước. "Hậu" là bên đi sau. Blog này sẽ không gọi theo màu (Đỏ - Đen, Trắng - Đen, Đỏ - Xanh) như một số sách cờ, vì các quân cờ đều có những màu mè khác nhau. Mà sẽ nhất quán gọi là Tiên - Hậu.
Chấp 2 tiên, chấp 3 tiên: Chấp đối thủ đi trước 2 nước, 3 nước.
Mất tiên, mất 1 tiên, 2 tiên, 3 tiên: Lãng phí 1 nước cờ vô ích, vô dụng.
Phản tiên: Bên đang ở thế bị động, thụ động giành được 1 nước cờ chủ động và chiếm quyền chủ động.
Nước tiên, giữ nước tiên, bảo vệ nước tiên: Nước cờ chủ động, vẫn nắm phần chủ động, giữ chắc thế công, quyết định ván cờ sẽ diễn biến theo hướng nào, giữ cho đối thủ trong thế bị động, chỉ biết phản ứng, đối phó lại những nước của ta, những phương án mà ta đề ra. Nước tiên rất quan trọng trong thi đấu đỉnh cao. Nhiều cao thủ cờ tướng còn hy sinh cả quân, cả "chất" để đổi lấy nước tiên, để gìn giữ nước tiên.
Thí quân: Cũng là một đòn hy sinh những thường nói về dùng 1 hoặc nhiều quân cờ mạnh của mình đổi lấy 1 hoặc nhiều quân cờ yếu của đối thủ. (Ví dụ thí 1 Pháo đổi lấy cặp Sĩ).
Phế quân, hiến quân: Cố ý bỏ quân, cho không đối thủ 1 hoặc nhiều quân của mình, để giành lấy thế, giành tiên, chiếu hết, hoặc "tiên thí hậu đoạt".
Đổi quân: Nói chung chung về hiện tượng mình ăn quân gì đó của địch, địch đoạt lại quân gì đó của mình.
Tiên thí hậu đoạt (Bỏ trước lấy sau) : Là nước cờ bỏ quân rồi sau đó vài nước lấy lại sau 1 quân cờ khác của địch có chất lượng, giá trị tương đương hoặc cao hơn quân mình đã bỏ.
Liên hoàn Mã (Một số người ở làng quê Nam Bộ gọi là "Song Mã giao chân") : 2 quân Mã nằm ở vị trí có thể bảo vệ lẫn nhau.
Pháo trùng: Chiếu bằng 1 con Pháo ở trước và 1 con Pháo ở phía sau.
Pháo gánh (Một số người Nam Bộ gọi là "Pháo giăng") : 2 quân Pháo có 1 quân khác ở giữa làm mồi cho cặp Pháo đi ngang qua lại bảo vệ cho nhau.
Trung lộ: Lộ 5, lộ chính giữa.
Chiếu Tướng bắt Xe, chiếu Tướng bắt ... : Chiếu Tướng đồng thời bắt luôn một quân gì khác.
Chiếu, chiếu Tướng: Đưa 1 quân vào vị trí dọa bắt chết Tướng địch.
Chiếu bí: Chiếu cho con Tướng không còn đi đâu được nữa.
Chiếu hết: Liên tục chiếu Tướng cho tới khi Tướng địch bị bí, hết cờ.
Chiếu rút: Phía sau là con Pháo, phía trước là Xe hoặc Mã rút ra để chiếu, thường là rút để vừa chiếu tướng vừa bắt quân gì khác.
Nhất cách nhất chiếu: Liên tục đi 1 nước chiếu Tướng và 1 nước không chiếu (thường là truy bắt quân gì khác).
Sạch nước cản: Nghĩa đen là nói những người đang tập chơi cờ, chỉ mới nắm vững luật đi về các nước cản chân Mã, cản chân Tượng. Nghĩa bóng là ý nói bạn này chơi cờ trình độ vỡ lòng, mầm non, hoặc chơi cờ còn rất dở.
Cờ vịt: Ý chê một người chơi cờ dở tệ.
Tốt lụt, Chốt lụt: Con Chốt ở hàng dưới, ko còn đi tới đc nữa, chỉ có thể đi ngang.
Lộ mặt Tướng: Tướng của 2 bên đối mặt với nhau mà không có quân nào khác che chắn."
Xin trân trọng cảm ơn.
(Nguồn: Internet)
