Biết lòng mình

Nghe nói Khổng Tử trước khi bắt tay vào việc hoàn chỉnh bộ Chu Dịch, Ngài có nói với các học trò, đại ý: “Giả sử thiên hạ luôn luôn có đạo lý thì thánh nhân cũng chẳng cần phải làm ra Dịch làm gì. Bởi thiên hạ càng ngày càng vô đạo nên mới phải làm ra Dịch đấy thôi. Tóm lại Dịch không phải vì Trời, vì Đất, cũng chẳng phải vì ‘Nhân’ mà làm ra. Chính là vì “Bất Nhân“ mà làm ra vậy. Đó là thâm ý của bậc thánh nhân. Than ôi! Con Người bao giờ mới thoát ra khỏi sự tham lam, u tối, bao giờ mới trở lại chữ ‘Nhân’…“. . Thế rồi Phu Tử làm Dịch. Dịch của Phu Tử bề ngoài tưởng bàn về “Đạo“ đấy. Song bên trong thực chất ngầm chỉ ra cái sự “Vô Đạo“ của thiên hạ. Thâm ý ấy của Phu Tử, người đời sau không hiểu, lại cứ tưởng đó là một bộ sách chỉ dùng để bói toán. Từ đó mới hết sức đề cao sự bí hiểm của nó, để dễ bề lòe thiên hạ, . Than ôi! Dịch mà chỉ có như vậy, chẳng cũng uổng công của Phu Tử và các bậc thánh nhân lắm hay sao?Học Dịch chẳng qua cũng chỉ để biết lòng mình

Người ta cứ hay quen mồm: mình đã vào cái tuổi “tri thiên mệnh...” ý muốn nói mình đã năm mươi. Ấy là tỏ ra biết đến câu: “ngũ thập nhi tri thiên mệnh” (năm mươi tuổi biết được mạng Trời) của Đức Khổng Tử. Tuy nhiên “năm mươi” là một chuyện, còn có “tri thiên mệnh” hay không, lại là một chuyện khác. Đâu phải cứ “năm mươi”, là dứt khoát sẽ “tri thiên mệnh”. Cái vế tuổi tác kia của Thánh nhân chẳng qua chỉ là ước lệ mà thôi. Quan trọng là vế sau, đó là thứ tự, thang bậc nhận thức của con người mà nếu có tăng tất sẽ tăng theo thứ bậc như thế.

Thôi cứ cho là năm mươi tuổi biết được mạng trời đi. Biết mạng trời, là biết được mọi quy luật, vận dụng được mọi quy luật khách quan... Biết mạng trời ghê gớm như thế, nôm na là hiểu được lòng trời. Thế thì trên nữa là gỉ? Chắc phải ghê gớm hơn nhiều lắm.

Thế mà lại chẳng có gì ghê gớm mới lạ chứ, ngược lại, rất đơn giản. Trên nữa là “lục thập” (sáu mươi), lục thập thì: “nhi nhĩ thuận” (nghe thuận tai), thế thôi. Nhưng đừng có mà đùa với cái sự đơn giản” ấy. Bậc Thánh nhân đã hiểu được lòng trời rồi, mà phải mười năm sau nữa mới biết nghe thuận tai, bởi khi “thuận tai” nghĩa là đã hiểu được... lòng người. Té ra lòng người còn khó biết hơn lòng trời kia vậy. Hiểu lòng người, nghĩa là hiểu người, là biết người. Khi đó dù có nghe những lời khen hay chê, hay hay dở, nịnh hay chửi, tục hay thanh... cũng đều... thuận tai hết. Mới hay chuyện Tần Thuỷ Hoàng ngày trước, tự tay bắn chết đến hai mươi bẩy người tới can vì chuyện bất hiếu, căng xác ngoài cửa cung, phải đợi đến người thứ hai mươi tám, cũng tới can đúng cái chuyện ấy, bấy giờ mới biết nghe. Thế thì để đạt tới cái sự “thuận tai” kia, đôi khi còn phải trả giá bằng cả xương máu nữa cơ đấy.

Thôi đã trót lạm bàn thì lạm bàn cho trót. “Lục thập” biết lòng người rồi, nghe thuận tai rồi, nếu tiến lên nữa thì tiến đến đâu? Tiến tới “thất thập” (bẩy mươi tuổi) chứ còn sao nữa. Bẩy mươi thì: “tòng tâm sở dục...” (tuỳ lòng muốn). Nôm na là biết được lòng mình, điều khiển được lòng mình. Ghê chưa? Thánh nhân rắc rối quá, lại thâm thuý nữa. Lòng mình té ra khó biết nhất, khó điều khiển nhất, khó hơn cả lòng thiên hạ. Trình độ ấy cao đến đâu thì không thể biết được, trừ khi... đạt tới thì thôi. Y như Lão Tử bảo: “tự biết mình là thông...”. Tự biết được mình thì giỏi lắm rồi, chỉ có những bậc “thông thái” mới “tự biết mình” mà thôi.(st)

Không biết khi mình sống tới tuổi "nhi nhĩ thuận" thì có hiểu được lòng người như bác Lâm hiện nay. Nhìn tổng thể, theo bác Lâm thì Khổng Tử đánh giá con người theo từng độ tuổi như vậy có chính xác không?

Nó đúng về khía cạnh sinh học thôi bác . Tuổi ấy bắt đầu hết thiết tha hăng hái rồi ,hạch nội tiết đã hoạt động kém đi ,sự phản kháng cũng không còn .Làm gì còn có cái tư tưởng Giữa đường thấy chuyện bất bình chẳng tha dù rằng rất muốn nhi nhĩ thuận cũng là tất yếu thôi .Nhưng nếu có tu tập thì lại là cơ hôi để mở ra Tuệ giác