Văn hóa đọc

Bấy lâu nay, trên các hãng truyền thông, không ít học giả cứ băn khoăn về văn hóa đọc. Có người tỏ ra bi quan. Có người hoàn toàn tuyệt vọng. Hình như người Việt đã mất thói quen đọc sách? Đó là dấu hiệu suy vong của cả một cộng đồng. Gần đây nhất, trong khuôn khổ Hội sách ở Thành phố Hồ Chí Minh vừa mới diễn ra, cũng đã có một cuộc hội thảo khoa học rất quan trọng và vô cùng thú vị: “Người Việt có mê đọc sách?” Quả là văn hóa đọc của chúng ta đang có vấn đề. Theo nhà văn Nguyên Ngọc, cần vận động khôi phục, xây dựng các tủ sách gia đình, chống lại kiểu văn hóa trọc phú, nhà giàu nào cũng có một tủ rượu rất sang mà tuyệt đối không có tủ sách, đem khoe với mọi người bao giờ cũng là khoe tủ rượu chứ có khoe tủ sách đâu.
Tuy nhiên, nếu bảo người Việt không đọc sách, hoặc rất ít người đọc sách thì tôi lại nghi ngờ. Hình như cũng không phải thế. Nếu chẳng còn ai đọc sách nữa thì người ta in sách ra để làm gì? Hãy vào bất kỳ một nhà sách nào cũng thấy rõ. Phải nói là “trên trời dưới sách”. Không thiếu bất kỳ một chủng loại nào. Chúng ta không có nhà xuất bản tư nhân, nhưng hầu hết các nhà xuất bản nhà nước lại do tư nhân chi phối. Họ in sách hoàn toàn vì lợi nhuận, cứ cuốn sách nào ăn khách thì in. Nhờ thế, chúng ta có được rất nhiều tác phẩm đặc sắc của tinh hoa nhân loại. Dù chỉ có một mục đích thực dụng, mục đích duy nhất là kiếm tiền, nhưng các nhà “buôn sách” ấy lại làm được một nghĩa vụ cao cả và linh thiêng: Nâng cao dân trí đất nước. Một tác phẩm đặc sắc gây được sự chú ý đặc biệt của công chúng thì ngay lập tức đã được dịch ở Việt Nam. Có cuốn còn có nhiều bản dịch khác nhau ở nhiều nhà xuất bản. Vì thế, ở Việt Nam hiện nay, ngay cả một người không biết ngoại ngữ, cũng không hề lạc hậu.
Trong tiểu thuyết Trăm năm cô đơn của R. Marquez có nhân vật là một cô bé quanh năm cởi truồng. Cô cởi truồng từ khi còn bé cho đến lúc thành một thiếu nữ xinh đẹp. Đó là một vẻ đẹp thánh thiện, trong vắt, đến nỗi chẳng ai để ý đến việc cô cởi truồng. Thế rồi một buổi trưa, cô đang tắm thì có tiếng động ở khe liếp phía sau. Cô quay lại. Có một ánh mắt đàn ông đang nhìn trộm. Thế là cô sợ quá, vội đưa tay che ngực rồi co người bay vút lên trời qua kẽ ngói thủng ở trên nóc nhà tắm. Cái chi tiết người bay qua kẽ ngói này quả là phi lý, nhưng người đọc lại không thấy phi lý, thậm chí lại có cảm giác rất thật. Đây là cái thật cao hơn cả sự thật. Khi bị nhìn trộm, vẻ đẹp của cô bé không còn trong vắt, thánh thiện nữa, nó đã bị nhuốm bẩn mất rồi. Không có chỗ nương náu thì cái đẹp ấy phải “biến” thôi. Toàn bộ những chi tiết cởi chuồng kia chỉ là sự chuẩn bị cho cú bay ngoạn mục này. Ông bạn tôi dường như chỉ học được mỗi phép cởi truồng và cứ tưởng cởi truồng là R. Marquez. Nhầm. Tinh hoa của Marquez chính là cái phép bay qua kẽ ngói thủng kia cơ.
R. Marquez đã được trao Giài thưởng Nobel về Văn học.

Ở nước ngoài, nhìn đâu cũng thấy người đọc sách. Người ta đọc sách ở phòng chờ sân bay, trên các bến xe hay trong tầu điện ngầm. Người Việt không có thói quen như thế. Nhưng không thể nói rằng, họ không đọc sách. Có điều, trong xã hội ta, có hai đối tượng cần phải được đọc nhiều thì họ lai đang mất dần thói quen đọc. Đó là các quan chức và học sinh, sinh viên. Tôi quan tâm đến các quan chức, bởi họ là những người điều hành cơ quan, điều hành xã hội. Sự tác động của họ vào xã hội rất lớn, bởi thế cần phải có một tầm nhìn cao rộng. Họ đọc sách không phải chỉ để thưởng thức văn chương mà là để hiểu lòng dân. Hiểu đời sống thực sự là như thế nào. Nó khác rất xa những bản báo cáo hay những bài báo hời hợt, một chiều. “Buồn từ trong dạ buồn ra – Buồn từ ngã bảy ngã ba buồn về”. “Buồn từ trong dạ” là những nỗi niềm riêng tư, là cái buồn bình thường, ai mà chẳng có. Nhưng “buồn từ ngã bảy ngã ba” là cái buồn ngoài mình, cái buồn nhân thế, là những xao động của xã hội, của muôn dân, chỉ những nghệ sĩ, trí thức đích thực, những người có sự mẫn cảm đặc biệt mới nắm bắt được. Chỉ tiếc bây giờ, trong sự phát triển như vũ bão của truyền thông, có cảm giác như không cần đọc cũng biết, nên không ít nhà quản lý đang mất dần thói quen đọc sách. Nhà văn Nguyên Ngọc bảo: “Tôi được biết, có những người lãnh đạo ở cấp cao, sau giờ làm việc ban ngày, tối chỉ tập trung đánh tu lơ khơ suốt đêm, chẳng bao giờ cầm đến một cuốn sách. Vậy mà nếu có dịp đến một cuộc họp nào đó của giới văn học thì họ sẵn sàng lập tức lên lớp dạy nhà văn phải viết như thế này, phải sống như thế kia. Những điều như thế không thể coi là bình thường được nữa”.
Còn học sinh, sinh viên, cái giới lẽ ra cần đọc nhiều nhất, thì cũng không còn tâm sức đâu mà đọc sách nữa. Nhiều nhà văn và trí thức rất băn khoăn về hiện trạng này. Đặc biệt là Nguyên Ngọc. Tác giả “Rừng xà nu”, “Đất nước đứng lên” đưa ra những lý lẽ rất đáng lưu ý. Khi Nguyên Ngọc tỏ ra lo lắng về tình trạng học sinh không đọc sách, thì ông bạn của ông, một Giáo sư Tiến sĩ đã nhiều năm đứng trên bục giảng bảo: Anh kêu học sinh không đọc sách nhưng tôi xin hỏi anh học sinh của mình bây giờ lấy thì giờ đâu nữa mà đọc? Suốt ngày bị quần đến mệt nhừ vì bao nhiêu thứ kiến thức cố nhét vào đầu. Tối lại ngập đầu trong những bài tập về nhà, ngủ cũng không yên, thở không ra hơi, còn đọc gì nữa? Nếu có chút thì giờ nào dôi ra được thì cũng là để thở, hơi đâu mà đọc, còn hào hứng thú vị gì nữa mà đọc! Mới đây lại còn thấy báo chí đưa tin Bộ Giáo dục hợp đồng với đài truyền hình cứ buổi tối đến mấy giờ đó thì đài báo tín hiệu cho trẻ con bắt đầu ngồi vào bàn, học ở nhà, làm bài tập cho về nhà. Nghĩa là Bộ quản chặt hết thì giờ của trẻ con ban ngày ở trường rồi, thấy chưa đủ, còn quản luôn hết cả thì giờ ban đêm ở nhà của chúng nữa, quyết không cho chúng được hở ra lúc nào mà thở!
Cũng theo thông tin của nhà văn Nguyên Ngọc, nền Giáo dục ở Phần Lan hiện nay đang được nhiều người nhất trí công nhận là chuẩn mực vào bậc nhất thế giới, kể cả Mỹ cũng phải tìm đến học. Khi một đứa bé vừa được sinh ra thì quà tặng đầu tiên dành cho nó là một giỏ sách. Đúng là một mỹ tục của đất nước văn minh và hạnh phúc. Trẻ con Phần Lan 7 tuổi mới bắt đầu đi học, nghĩa là chậm hơn ở ta 2 năm, được tha hồ chơi thêm 2 năm nữa. Đi học thì hết sức thoải mái, nhuộm tóc đủ màu, nghe nhạc metal tức thứ rock hạng nặng, và người ta tuyệt đối cấm thầy cô không được cho bài tập về nhà… Vậy mà lớn lên họ vẫn là những con người hoàn thiện, giỏi giang, sống rất văn minh, và tất nhiên đọc sách cũng vào hàng nhất nhì thế giới. Cách làm giáo dục như ở ta hiện nay thì thật khó lòng mà có được thói quen ham mê đọc sách. Thường đến 20 tuổi rồi mà không hề biết đến ham thích và không có cái thú đọc sách thì cả đời sẽ khó lòng trở thành người ham đọc và biết đọc sách.
Sách là người thày dạy ta suốt đời. Cụ Đỗ Phủ cũng bảo: “Đọc sách vỡ muôn quyển – Hạ bút như có thần”. Để có trang văn hay, người viết phải học từ hàng vạn trang sách. Vậy mà theo nhà văn Nguyên Ngọc, có không ít sinh viên, thậm chí cả sinh viên khoa văn, chưa bao giờ đọc trọn một cuốn sách, chỉ đọc một số trích đoạn bắt buộc. Có những vị thạc sĩ, tiến sĩ văn học không bao giờ đọc hết một cuốn sách cho đến đầu đến đũa. Nhà trường cần có quy định hẳn hoi lớp nào thì phải đọc hết những cuốn sách nào, hướng dẫn cách đọc. Bớt giờ học những môn ai cũng biết là hình thức và vô bổ đi, thậm chí cắt bớt một phần kiến thức đang dạy đi, xem thử có chết ai không, chúng ta tin là không, mà trái lại học trò của ta sẽ thông minh hơn, thoải mái, tự tin, chủ động, sáng tạo hơn. Nên dành thì giờ cho các em đọc sách. Hãy làm cho nhà trường trở thành nơi đầu tiên, cùng với gia đình, tạo cho con người ý niệm về sự cao quý của chữ nghĩa, sách vở, tập thói quen, nhu cầu và niềm say mê đọc. Bởi trí tuệ của loài người nằm hết ở trong sách. Chính Sách sẽ dạy cho chúng ta thành người…(st)

Chào quý thiện hữu tri thức

Để tiếp theo bài chia sẻ hữu ích của bác Lâm, mình cũng muốn góp thêm vài lời chia sẻ như sau:

- Sự học bắt đầu từ quyển sách. Một ngày mà không đọc sách như cảm thấy thiếu thốn điều gì. Người siêng học thì thường là người thích đọc sách. Thi hào Voltaire có nói như sau: " Người siêng học lần lần tự tạo cho mình một sự tôn quí mà chức tước, tiền của không tặng được."

- Khi đọc sách ta nên tìm những quyển sách nói về nền văn minh của nhân loại để học các ý tưởng văn minh cao quí của họ mà làm tấm gương soi cho chính bản thân mình. Ngay cả thánh Gandhi cũng đã từng nói như sau: "Lợi dụng được cái quí nhất của bản thân ta, đó mới thực là chân giáo dục. Còn quyển sách nào quí hơn cuốn sách nhân loại?"

- Tuy nhiên không phải sách nào cũng hữu ích, có những loại sách cho ra đời chỉ vì tư lợi của một cá nhân, một đảng phái...họ bóp méo sự thật và cho ra những tư tưởng thiếu tinh thần khoa học, hoặc mang nội dung mê tín thiếu lành mạnh...những loại sách này ta cũng không nên đọc. Vì thế phải cần phải lựa chọn những sách lành mạnh để học, và không nên tin hết vào sách. Ta phải bỏ công suy gẫm và trải nghiệm đế đánh giá tính khả thi của nó...như vậy mới gọi là thực học. Ngay cả thầy Mạnh tử cũng đã nói như sau: "Tận tín thư bất như vô thư (tin hết ở sách, thà đừng đọc sách)."

- Điều quan trọng khi đọc sách là phải học nghệ thuật biết suy gẫm để tìm cái "lý" và "tư tưởng" của tác giả mà ngộ ra chân nghĩa. Nếu độc giả chỉ đọc một lèo mà không suy gẫm thì vô tình đã đánh mất đi cái "hồn" của nó. Nếu thói quen đó mà ta không sửa, lâu dần sẽ biến thành xiềng xích và tạo ra tình trạng lười suy gẫm trong mọi việc. Nhà bác học Albert Einstein đã từng nói như sau: "Quá một tuổi nào đó, đọc sách làm cho óc ta không chịu hoạt động để sáng tạo nữa. Một người đọc nhiều quá và không chịu gắng sức suy nghĩ thì óc dễ sinh ra lười."

- Khi luận về sự học, đức Khổng tử cũng đã nói như sau: " Ưa làm điều nhân mà không ưa học thì cái mối hại che lấp là sự ngu muội; ưa có trí tuệ mà không ưa học thì cái mối hại che lấp là sự phóng đãng, lầm lạc; ưa giữ tín mà không ưa học thì cái mối hại che lấp là sự thiệt thòi; ưa ngay thẳng mà không ưa học thì cái mối hại che lấp là tính gắt gao; ưa dũng cảm mà không ưa học thì cái mối hại che lấp là sự phản loạn; ưa cương cường mà không ưa học thì cái mối hại che lấp là sự cuồng loạn."

- Ở một chương khác đức Khổng tử cũng khuyên các môn đồ như sau: "Học cho rộng, hỏi cho kỹ, nghĩ cho cẩn thận, phân biệt cho rõ ràng, làm cho hết sức. Có điều không học, nhưng đã học điều gì mà không được thì không thôi. Có điều không hỏi, nhưng đã hỏi điều gì mà không biết rõ thì không thôi. Có điều không nghĩ, nhưng đã nghĩ điều gì mà không ra thì không thôi. Có điều không phân biệt, nhưng đã phân biệt điều gì mà không minh bạch thì không thôi. Có điều không làm, nhưng đã làm điều gì mà không hết sức thì không thôi. Người ta dụng công một, ta dụng công một mà không được thì dụng công gấp trăm; người ta dụng công mười, ta dụng công mười mà không được thì dụng công gấp nghìn, kỳ được mới thôi. Nếu quả theo được đạo ấy thì dầu ngu cũng hóa sáng, dù yếu cũng thành mạnh vậy."

Ôi bể học thật mênh mông. Không gì là không phải học. Trên đời mọi cái đều tầm thường, chỉ có học hành là thanh cao phải không chư hiền?

Vâng em cũng có chút cảm nhận về cái sự đọc. Trong cuộc sống ta gặp những dạng người đọc sách khác nhau. Có người đọc rất nhiều nhưng không tiêu hóa được, không chưng cất cho mình cái tinh hoa của sách, không biết mình cần gì ở sách, đó gọi là gì các bác.

Còn em quan niệm đọc sách cũng như ra chợ mua thức ăn về nấu bữa cơm cho mình. Chợ nó rộng mênh mông, thực phẩm nhiều vô kể. Kẻ nào tham lam bỏ nhiều tiền ra mua thật nhiều cũng chưa chắc đã có 1 bữa ăn ngon - bằng 1 kẻ biết mình cần gì cho bữa cơm, bao nhiêu thức ăn thì đủ, món nào chứa những chất dinh dưởng mà ta đang thiếu...

Có nhà văn nói : không quan trọng là bạn đọc bao nhiêu sách, mà bạn học được bao nhiêu trong sách. Đọc sách không phải cho rằng tất cả những gì trong sách là đúng,là nên theo mà phải biết tiêu hóa hấp thu chất dinh dưỡng và cũng cần thải ra những cái không cần thiết trong đó. Trong Tam Quốc 2010 có đoạn Tào Tháo dạy các con rằng : Đọc binh pháp , nhưng không được để binh pháp trói buộc mình! nghệ thuật dùng binh biến ảo khôn lường...hay câu : Binh thư chỉ tạo ra những thằng ngốc...nếu nó làm theo binh thư răm rắp...Cách đây bao nhiêu năm mà họ Tào đã nhìn ra cái sâu xa của việc tiếp thu kiến thức như vậy, quả thực là bậc đại tài

Các bác nên đọc cái gì mình thích hoặc có ích cho công việc của bản thân mình thôi, em nghĩ thía, nhiều quá là tàu hỏa nhập ma vì mình chỉ là người bình thường thôi.
Riêng mình thì nhà chỗ nào cũng có sách và báo chí, những cuốn mình chán đọc xong quẳng vào 1 góc lúc bán đồng nát cũng được trên dưới trăm ngàn đồng.
Thú đọc sách của em là các cuốn về lịch sử, các nền văn minh trên thế giới tây tàu đủ cả, còn nhiều cái không muốn đọc tý nào như sách Kỹ thuật thì vẫn cố mà tiêu hóa vì không đọc thì hỏng, đi làm chả biết khỉ khô gì.
Chưa dám nói là ham đọc sách nhưng gần như ngày nào cũng đọc không thế không ngủ được, đồ vật mà mình thích người khác tặng nhất là sách