Bích Khê thi sĩ thần linh

Bích Khê tên thật là Lê Quang Lương, sinh ngày 24 tháng 3 năm 1916 tại xã Phước Lộc, huyện Sơn Tịnh, tỉnh Quảng Ngãi.

Sinh thời, Bích Khê chỉ mới cho in tập thơ "Tinh huyết" (1939); nhưng ông còn để lại 4 tập thơ khác chưa xuất bản là "Tinh hoa" (1938 - 1944); "Đẹp" (1939); "Ngũ hàng sơn"; "Dòng thơ cũ" (1931 - 1936) và một tập tự truyện cũng chưa xuất bản, lấy tên "Lột truồng"..
Trong số các tác phẩm của Bích Khê, tập thơ Tinh huyết hiển nhiên là tác phẩm được biết đến rộng rãi hơn cả, giản dị là vì đây có lẽ là tác phẩm duy nhất của nhà thơ này được in thành sách ngay sinh thời tác giả, trong khi những tác phẩm còn lại phải chịu khoảng thời gian nằm trong im lặng khá lâu (tính bằng hàng mấy chục năm) mới đến được công chúng và đến công chúng chỉ với tư cách là những di cảo.
Sau đây là bài thơ trong phần 4 của tập Tinh Huyết-Châu .Bài thơ có tên Châu I:



Châu I

Tôi nói làm sao - Cái đẹp câm,
Đẹp trong pho tượng xuất ra thần
Một con người mộng - con người mộng
Trễ nải thanh tân biếng nhác thầm.

Muôn sợi đàn tơi buông lõa xõa...
Vẻ gì sùm sụp ướt trên mi
Vẻ gì dã dượi không lay động
- Cặp mắt mùa thu đương đắm si.

Ôi đẹp đau thương, dáng thiết tha
Hồn ơi! Cặp mắt vỡ men hoa
Hồn ơi! Cặp mắt say thơ mộng
Dần biến ra châu trắng mịn mà.

Châu I

Tôi nói làm sao - Cái đẹp câm,
Đẹp trong pho tượng xuất ra thần
Một con người mộng - con người mộng
Trễ nải thanh tân biếng nhác thầm.

Muôn sợi đàn tơi buông lõa xõa...
Vẻ gì sùm sụp ướt trên mi
Vẻ gì dã dượi không lay động
- Cặp mắt mùa thu đương đắm si.

Ôi đẹp đau thương, dáng thiết tha
Hồn ơi! Cặp mắt vỡ men hoa
Hồn ơi! Cặp mắt say thơ mộng
Dần biến ra châu trắng mịn mà.[/QUOTE]

Hay! Tuye^t

Thi pháp Bích Khê

Thơ Bích Khê là sự giao lưu giữa thơ cổ và thơ hiện đại, trong một kiến trúc nghệ thuật âm nhạc và hội họa. Đặc biệt trong lối tạo hình, ông đã sử dụng một phương pháp mới, lúc ấy chưa thịnh hành ở Việt Nam : phương pháp cắt dán (collage).

Bài Tỳ bà của Bích Khê là một khúc ngâm mới, dựa trên tinh thần Tỳ bà hành của Bạch Cư Dị, bản dịch của Phan Huy Thực (nhiều nơi ghi là của Phan Huy Vịnh, con trai Phan Huy Thực), với những lời tuyệt bút :

Nước suối lạnh, dây mành ngừng đứt,

Ngừng đứt nên phút bặt tiếng tơ.

Ôm sầu, mang giận ngẩn ngơ,

Tiếng tơ lặng ngắt, bấy giờ càng hay.

Bình bạc vỡ tuôn đầy dòng nước

Ngựa sắt giong, xô xát tiếng đao.

Cung đàn trọn khúc thanh tao,

Tiếng buông xé lụa, lựa vào bốn dây.

Thuyền mấy là đông tây lặng ngắt,

Một vầng trăng trong vắt lòng sông (Tỳ bà hành diễn nôm)

Bích Khê chỉ mượn tinh thần của Tỳ bà hành, nhưng đã thay đổi toàn diện bối cảnh, kiến trúc âm nhạc và kiến trúc hình ảnh, để tạo ra một tác phẩm hiện đại. Tỳ bà là một cấu trúc mới, hoà hợp hai yếu tố chính: Âm nhạc và hình ảnh.

Vàng sao nằm im trên hoa gầy

Tương tư người xưa thôi qua đây

Ôi ! nàng năm xưa quên lời thề

Hoa vừa đưa hương gây đê mê

Tôi qua tim nàng vay du dương

Tôi mang lên lầu lên cung Thương

Tôi không bao giờ thôi yêu nàng

Tình tang tôi nghe như tình lang

Yêu nàng bao nhiêu trong lòng tôi

Yêu nàng bao nhiêu trên đôi môi

Đâu tìm Đào Nguyên cho xa xôi

Đào Nguyên trong lòng nàng đây thôi

Buồn lưu cây đào xin hơi xuân

Buồn sang cây tùng thăm đông quân

Ô ! Hay buồn vương cây ngô đồng

Vàng rơi ! Vàng rơi: Thu mênh mông (Tỳ bà)

Phạm Duy, vẫn lại là người nghe được tiếng nhạc lạ trong Tỳ bà và ông đã tạo ra một bản nhạc réo rắt, âm hưởng giao thoa kim cổ.

Kiến trúc âm nhạc trong Tỳ bà của Bích khê dựa trên âm bằng (dấu huyền hoặc không có dấu). Toàn bài hầu như không có âm trắc (sắc, hỏi, ngã, nặng). Lối lập âm này, trong thơ mới, có một số người đã làm nhưng không mấy ai thành công như Bích Khê. Vì chỉ có âm bằng nên nhạc trong thơ đổi hẳn cung bậc, không còn giống thơ cổ điển và cũng khác hẳn thơ mới.

Về mặt tạo hình, lần đầu tiên, trong bài Tỳ bà, một thi sĩ Việt áp dụng thủ pháp cắt dán trong thơ. Nói cách khác, các hình ảnh được «cắt dán» rồi ghép cạnh nhau, cho nên ảnh sau, không dính dáng gì đến ảnh trước.

Ví dụ, trong câu Vàng sao nằm im trên hoa gầy, hai hình ảnh vàng sao và hoa gầy, tuy không dính dáng với nhau, nhưng được tác giả cho chúng nằm im trên nhau, sự kiện này không thể có trong thơ cổ điển và thơ mới, mà các yếu tố có một liên hệ chặt chẽ, để tạo thành một câu «có nghiã». Trong khi «vàng sao nằm im trên hoa gầy» của Bích khê là một câu gần như «vô nghiã».

Lại cần phải phân biệt một điểm nữa : việc Bích Khê đem hình ảnh sao vàng (ở trên trời) xuống, cho «nằm im» trên hoa gầy (ở dưới đất) là một động tác cắt dán, không giống với động tác của Hàn Mặc Tử trong những câu « Bóng nguyệt leo song rờ rẫm gối» hay « Bỗng đêm nay trước cửa bóng trăng quỳ / Sấp mặt xuống uốn mình theo dáng liễu» là những động tác tưởng tượng. Và trong câu : «Bóng gương lồng bóng đồ mi chập chùng », Nguyễn Gia Thiều dùng biện pháp ẩn dụ : bóng gương để chỉ nhà vua, bóng đồ mi là người cung nữ. Tóm lại, cùng mô tả một «việc» ấy, mà mỗi nhà thơ có một thủ pháp khác nhau, để cùng đi tới mục đích diễn tả nhục cảm xác thịt.

Những phương pháp khác nhau đó, phản ánh thời đại, lối viết và cá tính của nhà thơ : Ôn Như Hầu dùng ẩn dụ, cách tạo hình trong thơ cổ điển. Hàn Mặc Tử dùng tưởng tượng, một phong cách sáng tạo hiện đại, phát triển từ Thi sơn (Parnasse). Và Bích Khê dùng phương pháp cắt dán (collage) của hội hoạ hiện đại, nhưng việc để những yếu tố hoàn toàn khác nhau lại cạnh nhau, còn là phương pháp của Siêu thực nữa.

Cho nên có thể nói rằng ngay từ năm 1936, Bích Khê đã áp dụng những phương pháp rất mới của Tây phương để làm thơ, trong một tinh thần hết sức Đông phương.

Cấu trúc gián đoạn

Hình ảnh trong thơ Bích Khê là sự cát dán lắp ghép, hình ảnh trong thơ Hàn Mặc Tử là tưởng tượng, vì vậy khi nhìn bề ngoài có vẻ giống nhau nhưng thật ra rất khác : thơ Bích Khê «mới» hơn Hàn Mặc Tử, vì Bích Khê tiếp nhận thêm được những kiến thức siêu thực, mà Hàn Mặc Tử chưa kịp tiếp thu, đã mất. Nhưng cùng trong hoàn cảnh bệnh hoạn, Bích Khê không cô đơn, tuyệt vọng như Hàn, nên thơ Bích Khê không đạt được mức đớn đau tuyệt tác như thơ Hàn Mặc Tử.

Phong cách siêu thực trong thơ xẩy ra ở cả mức độ chữ, lẫn câu : Bích Khê không chỉ để hai hình ảnh khác nhau cạnh nhau, mà còn để hai câu thơ hoàn toàn khác nhau cạnh nhau, như: Vàng sao nằm im trên hoa gầy / Tương tư người xưa thôi qua đây. Câu trên là một câu mô tả sự khăng khít xác thịt : Vàng sao nằm im trên hoa gầy. Câu dưới : Tương tư người xưa thôi qua đây, mô tả sự tan vỡ, nói đúng ra là, vừa đang yêu : tương tư vừa tan vỡ : người xưa thôi qua đây. B

ích Khê đã đảo lộn trật tự thời gian sống, để tạo một nghịch cảnh, nghịch lý mới: thường thì người ta tương tư, rồi khăng khít và sau cùng mới lìa nhau, đằng này, người ta khăng khít trước, rồi mới tương tư, rồi xa nhau.

Tóm lại câu thơ của Bích Khê không có logique, vì vậy mà Hoài Thanh và nhiều người khác đọc không hiểu.

Tỳ bà là một trong những bài thơ đầu tiên của Việt Nam có cấu trúc gián đoạn : Bích Khê dán những chữ không liên lạc gì với nhau cạnh nhau, dán nhũng câu không liên lạc với nhau lại gần nhau, để tạo ra những hình ảnh hoàn toàn siêu thực: tay-đêm, giăng-mền, trăng – đan, mây-nhung, thuyền -hồn...

Nàng ơi! Tay đêm đang giăng mền

Trăng đan qua cành muôn tay êm

Mây nhung phơi màu thu trên trời

Sương lam phơi màu thu muôn nơi

Cây đàn yêu đương làm bằng thơ

Dây đàn yêu đương run trong mơ

Hồn về trên môi kêu : em ơi

Thuyền hồn không đi lên chơi vơi

Thu ôm muôn hồn chơi phiêu diêu

Sao tôi không màng kêu: em yêu

Trăng nay không nàng như trăng thiu

Đêm nay không nàng như đêm hiu. (Tỳ bà)

Mỗi câu thơ của Bích Khê là một sự đứt đoạn : Bích Khê là nhà thơ tiên phong, đã đi trước thời đại, thể hiện sự đứt đoạn trong không gian và trong thâm hồn. Sự đứt đoạn của đời sống là một trong những khám phá của nghệ thuật hiện đại trong toàn bộ thơ, văn, nhạc, hoạ, từ đầu thế kỷ XX. Bởi mỗi ý nghĩ của chúng ta là một đứt đoạn, mỗi hình ảnh chúng ta nhìn thấy trong đời sống là một đứt đoạn.

TK

Bích Khê có lẽ là nhà thơ Việt Nam nổi tiếng đầu tiên có những bài thơ toàn âm bằng, không có âm trắc.

Trích dẫn:

---

Gửi bởi cuoiconbo

Bích Khê có lẽ là nhà thơ Việt Nam nổi tiếng đầu tiên có những bài thơ toàn âm bằng, không có âm trắc.

---

Chính xác bạn nhỉ.Và bài thơ Tỳ Bà luôn luôn đứng trong top những bài thơ hay nhất thơ ca VN từ trước đến giờ.Không thể tìm ra tỳ vết trong bài thơ này

Nhạc và họa trong thơ Bích Khê





Khi đọc thơ Bích Khê, chúng ta không thể đọc như một bài thơ cổ điển hoặc thơ mới, vì Bích Khê không làm thơ theo logique truyền thống, nghiã là thơ phải có mạch lạch có nghiã, mà nên đọc thơ ông như xem những bức tranh, khi ấn tượng, khi lập thể, khi siêu thực, khi trừu tượng... có thêm phần nhạc đệm.

Giao cảm giữa thơ và họa

Khó phân biệt được lúc nào ông dùng bút để viết, lúc nào ông vung cọ để vẽ, lúc nào ông vung đũa để đánh nhạc. Và cũng cần phân biệt nhạc trong thơ Bích Khê khác với nhạc trong thơ Hàn Mặc Tử : nhạc trong thơ Hàn là nhạc thầm trong mỗi chữ, nhạc trong thơ Bích Khê là nhạc nổi trong thanh âm lạ, âm bằng. Ở những bài thật hay, thơ Bích Khê là sự hoà âm giữa các điệu nhạc cổ, như điệu hoàng hoa, điệu mộng cầm, bằng những màu sắc tân kỳ của hội hoạ hiện đại :

Lam nhung ô ! màu lưng chừng trời ;

Xanh nhung ô ! màu phơi nơi nơi.

Vàng phai nằm im ôm non gầy ;

Chim yên eo mình nương xương cây.

Đây mùa Hoàng hoa, mùa Hoàng hoa :

Đông nam mây đùn nơi thành xa...

Oanh già theo quyên quên tin chàng !

Đào theo phù dung : thư không sang!

Ngàn khơi, ngàn khơi, ta, ngàn khơi:

Làm trăng theo chàng qua muôn nơi;

Theo chàng ta làm con chim uyên;

Làm mây theo chàng bên nhung yên.

Chàng ơi! hồn say trong mơ màng,

- Hồn ta? hay là hồn tình lang ?

Non Yên tên bay ngang muôn đầu...

Thâm khuê oan gì giam xuân sâu ?

- Ai xây bờ xanh trên xương người ?!

- Ai xây mồ hoa chôn đời tươi?! (Hoàng hoa)

Bài Hoàng hoa thể hiện rõ sự giao cảm giữa hai ngành nghệ thuật : thơ và họa. Nhà thơ như một cánh chim, bay qua các khung cảnh khác nhau, trình bày trước mắt ta những bức tranh khác nhau, trong cùng một khoảnh khắc, Vàng phai nằm im ôm non gầy / Chim yên eo mình nương xương cây / Đây mùa Hoàng hoa, mùa Hoàng hoa / Đông nam mây đùn nơi thành xa...

Những bức tranh trên đây, phần nhiều là ấn tượng, chỉ khơi gợi một cảm xúc, mà không mô tả, ví dụ, trong bức : Vàng phai nằm im ôm non gầy, chúng ta không thể thấy rõ hiện tượng vàng phai nằm im ôm non gầy, như thế nào, mà chỉ mơ hồ cảm thấy một ấn tượng nào đó.

Những câu thơ tiếp theo cũng thế : Chim yên eo mình nương xương cây, rồi đến Đây mùa hoàng hoa, mùa hoàng hoa / Đông nam mây đùn nơi thành xa, là những bức tranh gây ấn tượng lãng mạn.

Cảm tưởng mờ sương toả lên từ những bức tranh ấy, trong câu Vàng phai nằm im ôm non gầy, thì sự mờ sương toả ra ở những chữ vàng phai nằm im. Ai nằm im ? - một màu nằm im. Và màu gì ? - màu vàng. Nhưng không hoàn toàn là màu vàng mà màu vàng phai.

Ai biết và ai có thể định nghĩa được màu vàng phai ấy như thế nào, để trải sự vàng phai đó «nằm im » trên « non gầy», lại đến thắc mắc : non gầy như thế nào ? - nếu không phải là họa sĩ, thì không thể biết cách vẽ những hình ảnh ấy. Vậy sự khơi gọi hình ảnh trong thơ Bích Khê bắt nguồn từ hội hoạ, từ cách tạo ấn tượng trong lòng người xem, người đọc thơ.

Nhịp cầu kim cổ

Bài thơ Hoàng hoa, không chỉ bắc cầu giữa hội hoạ và âm nhạc, mà còn là nhịp cầu kim cổ. Hoàng Hoa, vùng đất Trung Hoa, thời Chiến quốc và đời Đường thường có «rợ» Hồ quấy nhiễu, là bãi chiến trường. Hoàng Hoa lại còn là hoa cúc vàng. Hoa cúc nở vào mùa thu, mùa của lá vàng và cũng là lúc các thanh niên thời chiến quốc, đến tuổi đi lính phải nhập ngũ, , năm sau mới trở về. Vì vậy Hoàng Hoa vừa là hoa cúc vàng, vừa là bãi chiến trường, vừa là thời đi lính.

Trong Chinh phụ ngâm có câu :

Xót người lần lữa ải xa

Xót người nương chốn Hoàng hoa dậm dài

Chữ Hoàng hoa trong Chinh phụ ngâm có hai nghiã : vừa là hoàng hoa thú (người lính thú ở chiến trường), lại còn có thể là trại cúc vàng, nơi người chinh phụ tựa cửa nhớ chồng ngoài quan ải.

Vì vậy, hai câu thơ : Đây mùa hoàng hoa mùa hoàng hoa/ Đông nam mây đùn nơi thành xa... tưởng như không có gì liên hệ với nhau, nhưng thực ra là khúc chinh phụ ngâm mới của Bích Khê, ngẫu hứng từ những câu : Xót người nương chốn Hoàng hoa dậm dài và Trống tràng thành lung lay bóng nguyệt trong Chinh phụ ngâm.

Người chinh phụ xưa, ngâm :

Thủa lâm hành oanh chưa bén liễu

Hỏi ngày về ước nẻo oanh ca

Nay quyên đã giục oanh già

Ý nhi lại gáy trước nhà líu lo

Thủa đăng đồ mai chưa dạn gió

Hỏi ngày về chỉ độ đào bông

Nay đào đã quyến gió đông

Phù dung lại đã bên sông bơ xờ (Chinh phụ ngâm)

Và người chinh phụ mới của Bích Khê, cất tiếng hát :

Oanh già theo quyên quên tin chàng !

Đào theo phù dung: thư không sang!

Ngàn khơi, ngàn khơi, ta, ngàn khơi:

Làm trăng theo chàng qua muôn nơi;

Theo chàng ta làm con chim uyên;

Làm mây theo chàng bên nhung yên

Và đây là cảnh chết chóc nơi chiến trường, trong Chinh phụ ngâm :

Non Kỳ mộ chỉ trăng treo

Bến Phì gió thổi đìu hiu mấy gò

Hồn tử sĩ gió ù ù thổi

Mặt chinh phu trăng dõi dõi soi

Chinh phu tử sĩ mấy người

Nào ai mạc mặt nào ai gọi hồn?

Trong thơ Bích Khê, trở thành những bức họa mới, pha trộn cảnh chết chóc chiến trường với những cơn mộng dữ của người chinh phụ trong khuê phòng:

Chàng ơi! hồn say trong mơ màng,

- Hồn ta? hay là hồn tình lang ?

Non Yên tên bay ngang muôn đầu...

Thâm khuê oan gì giam xuân sâu ?

- Ai xây bờ xanh trên xương người ?!

- Ai xây mồ hoa chôn đời tươi?!

Thơ Bích Khê là sự gặp nhau của hai không gian cổ điển và hiện đại, là sự hoà tan hai không gian ấy trong lòng chữ. Khi nhìn một bức tranh lõa thể, một cảnh thu, hay một vũ khúc, Bích Khê không vẽ lại những ấn tượng ấy trong hiện tại mà ông đẩy lùi chúng về hàng trăm năm, hàng ngàn năm trước, rồi mới đem chúng vào thơ. Ví dụ nhìn một điệu múa, Bích Khê viết :

Ô trời hôm nay sao mà xanh!

Ngọc trăng xây vàng trên muôn cành,

Nhung mây tê ngời sao kim cương,

Dạ lan tê ngời say men hương;

Lầu ai ánh gì như lưu ly?

Nụ cười ai trắng như hoa lê?

Thủy tinh ai để lòng gương hồ?

Không gian xà cừ hay san hô? (Nghê thường)

Thơ và Ánh sáng

Vũ điệu trong thơ không còn là một vũ điệu trước mắt ta nữa mà đã trở thành vũ điệu nghê thường của một Đắc Kỷ, Bao Tự... trên cung Quảng hàn. Những khơi gợi ấy, đến từ ánh sáng, một thứ ánh sáng mơ hồ huyền ảo của đêm trăng giữa ban ngày :

Ô trời hôm nay sao mà xanh!

Ngọc trăng xây vàng trên muôn cành.

Nhung mây tê ngời sao kim cương,

Trong luồng sáng huyền ảo ấy, một đoá lan đem mùi hương lạ đến chia thế giới làm hai : thế giới của ánh sáng và thế giới của bóng tối qua một chữ dạ (nghiã là đêm). Dạ lan tê ngời say men hương. Rồi tiếp theo đó là một chuỗi những ánh sáng lạ khác :

Lầu ai ánh gì như lưu ly?

Nụ cười ai trắng như hoa lê?

Thủy tinh ai để lòng gương hồ?

Không gian xà cừ hay san hô?

Không thể biết những luồng sáng như ánh lưu ly, ánh hoa lê, ánh thuỷ tinh, ánh gương hồ, ánh xà cừ, ánh san hô... chiếu vào người đẹp trên lầu hay chính người đẹp trên lầu toát ra những ánh sáng huyền ảo ấy.

Tất cả bí mật ở đây nằm trong ánh sáng và thơ dựa vào ánh sáng để thành, y hệt như trong hội hoạ ấn tượng. Nhà thơ chưa vẽ, chưa đả động gì đến người đẹp, nhưng nàng đã xuất hiện : một sự xuất hiện liêu trai, mờ ảo, nghê thường, qua ánh sáng của vật chất chung quanh.

Và đó là lối tạo chân dung bằng ánh sáng trong thơ Bích Khê.

Trong bài Hiện hình, lại một chân dung khác, vẽ theo lối hiện thực hơn :

Tôi ráp lại xem. Ồ! sự lạ!

Một người thiếu nữ hiện trong trăng.

Khăn hồng chùi lệ ngấn đôi mắt;

Da thịt phô bày ý tuyết băng.

Nường hé môi ra. Bay điệu nhạc

Mát như xuân mà ngọt tợ hương:

Ôi sao là khúc Ba sinh lụy

Rào rạt như đầy nỗi cảm thương

Tiếng ngọc, màu trăng quấn quýt nường

Phút giây người lộ mỏng như sương

-Nường tan ra nhạc? - tan ra nhạc!

Khung trắng trời mây trắng lạ thường! (Hiện hình)

Người con gái trong bức tranh này, là hội tụ của tiếng và màu : tiếng ngọc màu trăng.

Chân dung nàng được vẽ bằng nhạc hay nàng chính là âm thanh.

Bút lông của hoạ sĩ chấm vào nhạc để vẽ ra chân dung nàng, rồi, cát bụi nàng lại trở về với cát bụi :

-Nường tan ra nhạc? - tan ra nhạc!

Khung trắng trời mây trắng lạ thường!

Mỗi chân dung người đẹp mà Bích Khê vẽ thường có những nét Bích câu kỳ ngộ. Bức Tranh loã thể là bức tranh Giáng Kiều khoả thân trong óc người con trai hai mươi tuổ i:

Nàng ở mô? Xiêm áo bỏ đâu dây?

Đến triển lãm cả tấm thân kiều diễm.

Nàng là tuyết hay da nàng tuyết điểm?

Nàng là hương hay nhan sắc lên hương?

Mắt ngời châu rung ánh sóng nghê thường;

Lệ tích lại sắp tuôn hàng đũa ngọc.

Đêm u huyền ngủ mơ trên mái tóc

Vài chút trăng say đọng ở làn môi.

Hai vú nàng! hai vú nàng! chao ôi!

Cho tôi nút một dòng sâm ngọt lộng.

Ôi lồ lộ một toà hoa nghiêm động!

Tôi run run hãm lại cánh hồn si...

Ồ hai tay rơi chén ngọc lưu ly;

Ồ hai chân nở màu sen ẻo lả;

Cho tôi nàng! cho tôi nàng! tất cả...

Tôi miên man uống lại mộng quỳnh dao

Cho đê mê, chới với, hồn lên cao,

-Một tinh cầu sẽ tan ra biển lệ. (Tranh lõa thể)

Tranh lõa thể là một tác phẩm tuyệt vời mà âm nhạc và màu sắc dâng lên theo nhịp rung thể xác. Chàng trai đứng trong phòng triển lãm, trước bức tranh khoả thân có dáng dấp của một người xưa, chàng vào mộng, trở lại hàng ngàn năm trước, sống lại giấc mơ Tú Uyên- Giáng Kiều.

Hoặc ngược lại, chàng trai chính là Tú Uyên, đứng trước bức họa Giáng Kiều mà chàng vừa hoàn tất, chàng xao động bối rối, sống một giấc mơ mới mà nhịp độ thể xác đồng tiến với đam mê, với âm nhạc, màu sắc và thời gian. Chàng đã vượt ra ngoài cái lễ giáo cũ để tiến tới cái tự do mới của một kẻ cầm bút dám phô bày nhục cảm xác thịt của mình trên trang giấy : Tú Uyên đã hiện đại hoá tư tưởng của mình qua thơ Bích Khê. Bích Khê nói hộ người xưa những ẩn ức nhục cảm của họ bằng tiếng thơ của đời nay.

Hành trình sáng tạo từ "chữ" sang "châu"

Châu, bài thơ cuối trong tập Tinh huyết là một trường khúc, diễn tả hành trình sáng tạo của Bích Khê, hành trình biến hoá từ chữ sang châu. Bài thơ có ba phần :

Phần I, nhà thơ tìm cách định nghiã những cái đẹp : đẹp câm trong pho tượng, đẹp huyền ảo của người trong mộng, đẹp rã rượi của tiếng đàn, của đôi mắt mùa thu, đẹp đau thương của đôi mắt lệ, biến thành giọt châu. Phần II, mô tả sự chuyển hoá từ cái đẹp sang cảm xúc và rung động trong tâm hồn nhà thơ. Phần III, nói đến sự biến hoá những chất, những rung động mà nhà thơ lưu lại trong hồn thành những giọt châu.

Bích Khê giới thiệu đôi mắt, chỉ định đôi mắt là tác nhân chính của sáng tác, coi mắt và châu, như một thứ tinh thể của thi ca. Mắt và châu nơi Bích Khê, tương đương với tưởng tượng và trăng nơi Hàn Mặc Tử. Nếu Hàn Mặc Tử dùng óc tưởng tượng để sáng tạo thì Bích Khê dùng mắt để làm thơ. Đó là sự khác biệt sâu xa giữa hai người.

Tất cả tinh anh nơi Bích Khê tụ vào đôi mắt. Nếu ai gần Bích Khê, chắc không thể nào tránh khỏi bị cuốn hút bởi đôi mắt, mà ngày nay, chúng ta chỉ còn lại tấm ảnh duy nhất, chân dung một thiếu niên, có đôi mắt to đen đẹp tuyệt vời.

Bích Khê đã diễn tả hành trình sáng tạo của mình như sau : Trước tiên nhà thơ tiếp nhận những cảm xúc của thiên nhiên và đời sống, rồi nhập đồng trong tâm hồn :

Tôi dường nghe trong một phút mê man

Hồn thanh thiên cho đến phách dương gian

Đều vỡ lở cho rung rinh thần thức

-Một thế giới mờ đi trong sáng đục

Và im hơi cho xuất khí âm hư...

Từ vùng đồng thiếp ấy, đánh lên những âm giai và màu sắc và những yếu tố này đọng lại trong ánh mắt, rồi từ tinh cầu mắt đó, biến thành những giọt châu thơ :

Sao? Màu nàng vấn vít lấy màu thơ

Với tình tiết và tên hoa vô thượng

Với đôi mắt đẹp câm trong sắc tượng

Biến ra châu nguyên vẹn cốt thiên đàng

Nên Thiên Tài đang tắm ở suối vàng

Theo trực giác bay lên nguồn ngọc lệ

Như thế, mỗi lần nhả châu trong mắt ngọc, thiên tài phải chết đi trong đê mê huyền bí, trong giếng loạn của tâm hồn :

Cho đã khát trong đê mê huyền bí

Ánh tiên tri nức nở sóng anh linh

Đường kinh tuyến hút nhiễm chất vô hình

Dẫn địa ngục đi vào đôi giếng loạn?

Đỉnh hoang loạn thể xác và tâm hồn cũng là đỉnh thơ : muốn đạt tới thơ, tức cõi châu, nhà thơ phải thăng hồn tới cực của đớn đau hoang loạn, tới sự mất trí, tới sự rã rời thể xác, tới xuất huyết, tới địa ngục và thiên đàng.

Tôi chết ngay đây chẳng nói rằng

Cả mình lạnh khớp đến hàm răng

Thần gì đã xuất ra đôi mắt

Vội đẩy hồn tôi tới bóng giăng

Một bóng giăng rồi một bóng giăng

Hồn vẫn phiêu lưu rất nhẹ nhàng

Đến mút không gian là bát ngát

Một trời thơ mộng đẹp mê man

Và trong vùng ánh sáng và âm thanh thần tiên ấy, đôi mắt thần tiên hiện ra :

Bỗng khúc dương cầm nấc tiếng thu

Bỗng đôi mắt ngọc hiện xanh mờ...

Và châu và báu và thanh khí

Nức nở tan thành vạn giọt thơ

Đạt đến cõi thơ, mọi sự lại bắt đầu trở lại.

Toàn bài thơ là hành trình của sáng tác, trong một vòng tử sinh huyền bí :

Tối hôm nay mùa thu đang ảo não

Trong gió rên và trong lá vàng bay

Mỗi gân trắng rúng rẩy một luồng say

Mỗi hơi thở hoa hồng vang nức nở

Và mạch máu không gian dường vỡ lở

Hú ma điên... kinh động vạn hồn đau

Muôn u phiền đầy đặc ứ trong đầu

Muôn sầu hận xây mồ ngay giữa phổi

Tôi ngây ngất trong bể lòng sôi nổi

Để hồn mê trôi dạt cõi xa mơ

Mình lặng ngồi trên tảng đá trơ vơ

Tình khóc mướt trong đêm thu ấp ủ

Đôi mắt của Bích Khê chính là nguồn sáng tạo, nguồn khổ đau và hạnh phúc. Chưa ai hỏi mắt mình : Người là ai? Bởi nhà thơ cũng không biết rõ nguồn sáng trong đôi mắt ấy từ đâu đến và sẽ dẫn mình đến đâu ? Đôi mắt là cửa sổ của linh hồn như người ta thường nói, nhưng linh hồn Bích Khê là một cõi huyền bí xa lạ, của một cuộc đời ngắn ngủi trên dương gian, nhưng vô tận ở cõi siêu hình :

Hỡi đôi mắt! Nơi người là ngọc thạch

Nơi giếng người phản chiếu ảnh thiên thần

Nơi suối người giữ kín tiếng châu ngân

Nơi triển lãm cả một bầu tiên động

Nơi rung rinh cả một trời thơ mộng

Người là ai?Người hỡi! Người là ai?

-Nhưng đôi mắt lờ lặng và mê say

Nhìn đắm đuối không một lời náo nức

Nhạc khiêu vũ đâu đây lan sóng múa

Tôi tưởng chừng... da thịt biến ra thơm

Những đầu lâu rã hết khí xanh dờn

Những xiêm áo bay rờn trong cảnh mộng

Cả địa ngục đi vào trăm lỗ hổng

Bắn tinh ra trộn trạo giữa nguồn hương

-Hỡi đôi mắt! hồ thuỷ tinh trong suốt

Soi trần gian địa ngục vạn đời ma

Hãy nói tên thần bí của muôn hoa

Hãy kể hết nhiệm mầu muôn thế giới

Những bí quyết khí nhạc lên vời vợi

Những màu thiêng khi đau khổ lên cao

Những thơm ngào phối hiệp giữa trăng sao

Những khoái trá truyền qua hai xác thịt

Bằng hơi điện - bằng hơi điên tha thiết

Người là ai? người hỡi ! người là ai ?

-Nhưng đôi mắt lờ lặng và mê say

Nhìn đắm đuối, không một lời náo nức

Bích Khê, ngàn đời sau vẫn là một vì tinh tú mới, chiếu vào cõi thơ, bằng đôi mắt ngọc của một thiên thần.
TK