Sưu tập
Nếu hai thửa ruộng có độ cao chênh lệch nhau nhiều thì phải tát nước bằng gầu giai. Giai là âm đọc trại của giây. Gầu giai là gầu có bốn sợi giây dài, hai người tát. Nếu ruộng dưới xấp xỉ bằng ruộng trên thì chỉ cần một người tát nước bằng gầu sòng. Gầu sòng có cán, được treo vào một cái gạc ba chân bằng tre. Sòng đến từ chữ Hán Sao (bộ thủ), nghĩa là lấy thìa mà múc (Đào Duy Anh, Thiều Chửu). Tát nước bằng gầu sòng có động tác giống như cầm thìa múc đồ ăn.
http://i367.photobucket.com/albums/o...Tatgausong.jpg
Có một giai thoại về cái gầu sòng.
Ngày xưa nước ta có tục tảo hôn (lấy vợ sớm). Một vài thằng cu con nhà giàu, còn bé như " quả ớt chỉ thiên " mà đã được cha mẹ mua cho một cô vợ lớn tuổi. Bề ngoài mang tiếng là vợ nhưng thật ra chỉ là con ở không công. Vừa trông em vừa làm tất cả việc nhà. Dân gian đặt bài ca chế giễu:
Cái bống cõng chồng đi chơi
Đi đến chỗ lội đánh rơi mất chồng
Chú lái ơi ! Cho tôi mượn cỗ gầu sòng
Để tôi tát nước, múc chồng tôi lên
Chị vợ cõng anh chồng đi chơi, để chồng ngã vào vũng nước. Thằng bé bé quá, đến nỗi cô gái không nắm kéo hay vớt bằng tay được. Cô phải mượn gầu để múc nó lên. Chẳng khác gì con ruồi sa vào chén nước mắm, phải dùng thìa múc lên. Để tôi tát nước, múc chồng tôi lên. Chữ múc vừa dí dỏm, ngộ nghĩnh vừa tả đúng điệu bộ của người tát nước bằng gầu sòng.
Gầu dùng để múc nước. Thế mà bộ tranh Oger lại có một cái gầu giai... không múc nước được. Cái gầu này có vành hình chữ S. Đây là một loại gầu đặc biệt hay chỉ là cái gầu giai vành tròn bị vẽ sai ? (Chữ giai của tên tranh được viết bằng chữ thằng (Hán) nghĩa là giây, đọc trại thành giai).
http://i367.photobucket.com/albums/o...Caigaugiai.jpg
Từ nãy đến giờ, lải nhải chuyện tát nước nhưng chưa biết nguồn gốc của Tát ra sao. Tát của tiếng Việt là do chữ Hán Tiếu (bộ dậu) mà ra. Tiếu nghĩa là tát cạn (Génibrel), uống cạn rượu (Thiều Chửu, Đào Duy Anh).
Thực tế thì chả ai ham thích tát nước (trừ trường hợp Hôm qua tát nước đầu đình, Bỏ quên cái áo trên cành hoa sen... vừa tát nước vừa tán gái). Cực chẳng đã mới phải tát nước để cứu cây lúa. Ngược lại, tát rượu, tát bia thì có nhiều người sẵn sàng tình nguyện. Vừa tát vừa tán vừa ôm cả ngày cũng được. Say mèm vẫn còn muốn tát thêm. Vợ con không cho ông tát thì ông... tát "bỏ mẹ" cả vợ lẫn con. Nên phân biệt hai kiểu tát. Tát nước và tát tai. Cái tát tai thời Pháp còn gọi là Bợp tai hay Bạt tai, nghĩa là bị xếp (chef) cho ăn một cái Baffe.
Tục ngữ có câu Nay tát đầm, mai tát đìa, ngày kia giỗ hậu (Khai Trí Tiến Đức). Không hiểu người xưa muốn khuyên dạy điều gì. Chỉ nghiệm được một điều là :
Ta về ta tát đầm ta
Dù to hay nhỏ đầm nhà ấm hơn
Tự vị Huỳnh Tịnh Của có thành ngữ Gầu nan tát biển để ám chỉ chuyện phi lí, không lẽ làm đặng. Dân gian cũng thách nhau:
Đố ai lượm đá quăng trời
Đan gầu tát biển, ghẹo người cung trăng ?
Lượm đá quăng trời và ghẹo người cung trăng thì... khó thật, không biết đã có người nào làm được chưa ? Còn chuyện Đan gầu tát biển (hay Gầu nan tát biển) thì... dễ như chơi. Thuận vợ thuận chồng tát biển Đông cũng cạn. Có phải không, mẹ cái đĩ ?
Dân ta có đức tính cần cù, nhẫn nại. Còn nước còn tát ! Nhưng cũng có người cho rằng Còn nước còn tát là một thói xấu của bọn Cố đấm ăn xôi, vơ vét đến cùng...
