Tình trong câu hát
tác giả Thanh Tịnh
Hằng năm cứ vào cuối thu, lá ngoài đường rụng nhiều và trên không có những đám mây bàng bạc, lòng tôi lại nao nức những kỷ niệm hoang mang của buổi tựu trường.......Buổi sáng mai hôm ấy, một buổi mai đầy sương thu và gió lạnh. Mẹ tôi âu yếm nắm tay tôi dẫn đi trên con đường làng dài và hẹp. Con đường này tôi đã quen đi lại lắm lần, nhưng lần này tự nhiên tôi thấy lạ. Cảnh vật chung quanh tôi đều thay đổi, vì chính lòng tôi đang có sự thay đổi lớn: Hôm nay tôi đi học.
Một buổi chiều vàng rộng mênh mông. Trên dòng sông hẹp, hai chiếc thuyền như cố theo nhau ráo riết. Chiếc trước nhỏ, dáng mảnh khảnh mình thon, chỉ được một cánh buồm nâu hình tam giác. Chiếc sau trông mạnh mẽ, gỗ láng và mui cao. Phía trước lại có hai cánh buồm uốn phồng thật cong như nuốt gió. Hai chiếc thuyền cứ thong thả lướt nhẹ trên dòng sông cách nhau chừng vài trăm thước hai chiếc ấy đã cùng đi từ một bến
Ðạt mừng thầm, vì được một chiếc thuyền đi cùng sông, không khác gì gặp một người bạn đi cùng đường. Giữa cảnh đêm hôm, họ sẽ đem câu hát ra hỏi chuyện nhau cho sông đỡ dài, đêm đỡ vắng
câu hò mái đẩy, văng vẳng kéo dài như tiếng chuông ngân quyến gió hay rỉ rền như tiếng nức nở của vọng phu
hễ nhiều con thuyền trôi trên sông vắng hay giữa phá dài, là câu hò trao qua đáp lại vọng vang ra theo chiều gió. Cũng có khi một chiếc thuyền cô độc lướt nhẹ theo bờ sông, khách thuyền chỉ biết vu vơ thả câu hò ra giữa bầu trời cao rộng. Rồi trên bờ vắng hay sông sương, vài tiếng hò như bắt được tiếng lòng xa xôi vội vàng đáp lại Và thỉnh thoảng trong bóng tối của đêm mưa, người ta lại được nghe tiếng hò năm trước
Ðạt góa vợ đã lâu Vợ Ðạt ngày xưa là một cô lái thuyền ở làng Vĩnh Trị. Hôm ấy, trời gió lớn và sắp nổi cơn dông, thuyền Ðạt và thuyền Liên - tên vợ Ðạt - phải ghé vào bờ để núp sóng. Ðã quen nhau từ trong câu hát vẳng trên sông, nên lúc gặp nhau Ðạt, Liên không ngượng ngùng gì nữa. Câu chuyện tình liền bắt đầu thủ thỉ, trên hai con thuyền tình cờ sóng đã thúc lại gần nhau
hai tháng sau, Ðạt lấy Liên lễ cưới đã cử hành trên một nhóm thuyền kết lại Giữa đêm, họ đem đèn ra thắp chung quanh boong và treo một ngọn đèn khá lớn lên cột buồm, xa trông như một cụm chiến thuyền của thời xưa cũ. Họ bày ra ăn uống rất vui vẻ và có lệ hay hay là đổi thuyền nhau để ngồi. Thường họ thắp đèn thật nhiều, chứ không đốt pháo Nói chuyện đến nửa đêm thì họ nhổ sào giải tán, chỉ để lại hai chiếc thuyền của Ðạt và Liên
Từ đó, trên dải phá Tam Giang, hai chiếc thuyền của Ðạt, Liên cứ kèm nhau Ở với nhau gần ba năm, Liên sinh được một đứa con gái. Nhưng trong kỳ thai sản ấy, Liên bỏ mạng ở nhà thương mấy tháng đầu, hễ có dịp chèo thuyền đi ca, Ðạt lại nối dây kéo thuyền của Liên đi theo. Trong thuyền ấy chỉ để độc một bát hương khói tỏa ra nghi ngút
nghề làm ăn xuôi ngược đã bắt Ðạt quên dần Liên. Nhưng chiều hôm ấy, lúc cho thuyền rời khỏi bến, Ðạt tình cờ sống lại cảnh xưa. Trước mặt Ðạt, một chiếc thuyền của ai đang rẽ nước giống hệt thuyền Liên. Lòng Ðạt bồi hồi một cách lạ. Ðạt kéo thêm một buồm nữa để đuổi theo cũng không biết để làm gì. Nhưng thuyền Ðạt, mũi lún vì đầy khoai, nên không thể nào lướt nhanh hơn được. Trái lại, chiếc thuyền trước chạy như bay, thấp thoáng trong chiều sương trông như bóng nhạn.
Ðạt liệu bề không theo kịp, liền cất tiếng hát hỏi thăm:
“Thuyền ai trôi trước,
Cho tôi lướt đến cùng.
Chiều đã về trời đất mung lung,
Phải duyên thì xích lại cho đỡ não nùng tiếng sương.”
Giọng hát cất lên thật cao rồi hạ xuống từ từ như than vãn, như kể lể. Trên lái thuyền đi trước, bỗng nổi bật bóng một thiếu nữ mặc áo nối dài (?) quay đầu nhìn phía sau một lát rồi đáp:
“Trời một vùng đêm dài không hạn,
Mượn gió chiều hỏi bạn ngàn sông.
Thân em là gái chưa chồng,
Tơ duyên có chắc như dòng nước không?”
Ðạt giật mình tưởng như tiếng hò của Liên ngày trước. Vì cũng một giọng hò trong trẻo và hơi dài, câu dứt gọn và đưa xinh như sương tỏa. Ðạt nghĩ ngay đến mấy cô lái thuyền làng Vĩnh Trị, người cùng làng với Liên. Vì tuy khác tiếng khác câu, nhưng mỗi làng có một cách hò riêng, không sao lầm lẫn được. Và cũng riêng giọng hò ở mặt phá là rộng và lan dài, chứ lối hát ở dòng sông là câu điệu nghe mùi chứ không thanh thoát. Ðạt đã sống nhiều năm ở mặt phá, nên phân biệt giọng hò thạo lắm. Ðạt còn biết làng nào ở khúc phá hẹp là giọng hò làng ấy ngắn và trong. Còn những khoảng phá rộng lại hun đúc được giọng hò nghe trầm và mạnh
Chiều đã phai bớt màu hồng
Hai giờ sau, hai con thuyền đã ra đến phá. Trăng đã lên cao sau đồi cát trắng. Hơi nước mằn mặn bốc trong gió mát thổi vi vu. Mặt phá rộng mênh mông lấp loáng ánh trăng vàng
Hai con thuyền vẫn đuổi nhau như cũ, xa trông như cặp nhạn lướt trên hồ. Ðạt có vẻ thất vọng, nên giọng hát thoang thoảng đưa ra như tiếng thở. Tiếng đáp của cô lái thuyền phía trước có vẻ quyến luyến và ý vị hơn. Ðạt kéo dây lèo cho buồm thật căng để lướt nhanh hơn trước.
Qua làng Thế Chí, gà xa xa đã eo óc gáy canh tư. Giữa vùng trời bảng lảng, lòng Ðạt và (lòng) cô gái không quen đã bắt đầu gặp gỡ. Câu hát đã đổi ra tình tứ, điệu trầm và nghe cảm như tiếng suối vẳng rừng khuya.
Dòng phá đến làng Kế Môn dần dần thu hẹp lại, để sau cùng chia hẳn khúc ba sông. Ðạt đang hồi hộp lo sợ thì chiếc thuyền trước đã quay mũi về phía Kim Long. Ðạt buồn rầu nhìn cánh buồm nâu nghiêng mình theo chiều sông như cánh én. Ðạt lưỡng lự một chút, nhưng bỗng đưa tay đẩy mạng đòn bánh lái cho thuyền xuôi về Ðại Lược. Từ thuyền trước, một câu hò chia biệt vẳng lên không:
“Tình về Ðại Lược,
Duyên ngược Kim Long.
Ðến đây là chỗ rẽ của lòng,
Gặp nhau còn biết trên sông bến nào?”
Ðạt muốn hò đáp lại, nhưng tự nhiên thấy nghẹn ngào trước cảnh biệt ly
Trong đám sương mờ óng ả ánh trăng, hai chiếc thuyền lẳng lặng cách và xa dần như rẻ quạt
