Ỷ Lan

Ỷ LAN

Dãy đèn lồng treo ngoài hành lang tòa điện Trường Xuân đã bắt đầu thắp sáng. Trong phòng riêng, nguyên phi Ỷ Lan còn băn khoăn chưa chọn được y phục như ý muốn để nghênh tiếp nhà vua. Qua tấm minh giám bằng đồng, nguyên phi ngắm nhìn mái tóc chảy bồng của mình. Những bông hoa dát ngọc lóng lánh cài trên mái đầu làm cho khuôn mạt vốn đã xinh đẹp của nguyên phi càng thêm duyên dáng, và bộ xiêm áo bằng nhung gấm thướt tha cũng phù hợp với thân hình uyển chuyển cân đối của người thiếu phụ. Tuy vậy trang phục ấy chưa làm cho nguyên phi hài lòng.

Thấy nguyên phi còn băn khoăn, mọi nữ tỳ vừa nhẹ nhàng đưa tay gỡ sợi tóc vương cánh hoa ngọc cài trên đầu Ỷ Lan vừa nói:

- Tâu nguyên phi, hôm nay trời xuân về chiều càng thêm lạnh, nguyên phi bận xiêm y này đã đẹp lại hợp thời tiết lắm rồi ạ.

Ỷ Lan mỉm cười, mắt không rời tấm minh giám bằng đồng sáng loáng:

- Em cho là đẹp ư? Với ta, xiêm áo này lại không hợp đâu!

Mai Liên một nữ tỳ có tiếng hay vui đùa, nâng tà áo gấm lên tay, liếc nhìn Ỷ Lan, cười nói:

- Tâu nguyên phi, đức hoàng thượng thấy nguyên phi bận xiêm áo này thì hẳn người không rời tòa điện Trường Xuân.

Nguyên phi Ỷ Lan gõ nhẹ vào đầu Mai Liên:

- Lúc này em cũng đùa được! Ta không bận xiêm áo này đâu, em đem xuống áo nâu sồng ra đây cho ta!

Mọi người reo lên:

- A! Nguyên phi lại muốn làm cô gái hái dâu ở hương Thổ Lỗi rồi.

Nguyên phi cười:

- Đúng đấy, chỉ có xống áo ấy là hợp với ta mà thôi. Các em nhớ đem cả khăn trùm đầu bằng lụa đen cho ta nhé.


Một nữ tỳ hầu Nguyên Phi thay áo gạn gùng:

- Tâu nguyên phi, hôm nào rỗi rãi. Nguyên phi kể chuyện cho chúng em nghe...

- Chuyện gì?

- Chuyện cô gái hái dâu dựa vào khóm cỏ lan, được nhà vua với vào cung phong làm Nguyên phi ấy mà!

Giọng cười lại ồ lên cùng với những tiếng nhao nhao:

- Nguyên phi kể đi, kể ngay đi, các em thích nghe chuyện ấy lắm!

Chuyện cũ được gợi lại đúng lúc Nguyên phi Ý Lan muốn nghênh tiếp nhà vua với kiểu phục sức nâu sồng như thời son trẻ còn vui sống nơi quê mẹ, và cũng là kiểu phục sức của Nguyên phi khi lọt vào mắt nhà vua từ cái nhìn ban đầu trên nương dân làng Thỗ Lỗi. Đã sáu năm rồi, Nguyên phi còn nhớ rõ mồn một và có thể kể lại không sót một chi tiết nhỏ. Từ những cảnh giác ngỡ ngàng, sợ hãi, đến bâng khuâng hồi hộp ở cái tuổi mười sáu của người con gái khi được lệnh tiếp kiến nhà vua. Nguyên phi cũng không quên. Nhưng lúc này chưa thể kể được. Nguyên phi gạt đi:

- Để khi khác, ta còn bận việc!

Mai Liên lại đuợc dịp dẻo môi vui đùa:

- Đã bảo, Nguyên phi còn bận mà!

Đỡ chén cất trên đôi tay của người sủng phi xinh đẹp, vua Lý Thánh Tông uống một nửa rồi trao lại cho Nguyên phi với một giọng âu yếm:

- Ái phi hãy cùng ta cạn chén!

Nâng chén ngọc ngang may, Nguyên phi Ỷ Lan kính cẩn:

- Đội ơn mưa móc của quân vương, thật là vạn hạnh đối với thần thiếp.

Trong con mắt của vua Lý Thánh Tông, giữa nơi cung điện tráng lệ với một đoàn phi tần thướt tha, có một bóng dáng ăn vận nâu sồng trong lại đẹp mắt. Khuôn mặt xin xắn của Nguyên phi ánh hồng hơi men bừng lên cạnh cây đèn hàng chục ngọc bạch lạp. Tấm khăn mỏ quạ màu hạt huyền trùm nghiêng nghiêng trên mái đầu càng làm cho làn da mặt của Nguyên phi thêm trắng trẻo mịn màng. Vua Lý Thánh Tông tưởng như được sống lại ngày gặp người đẹp trên cánh đồng hương Thổ Lỗi.

Vẫn người con gài hái dâu có vẻ đẹp thùy mị dịu dàng, cử chỉ đoan trang với cái nhìn sắc sảo trung hậu và nụ cười kín đáo duyên dáng lạ thường như xưa. Vua Lý Thánh Tông yêu quý Nguyên phi Ỷ Lan không phải chỉ vì nàng trẻ đẹp. Trong đám phi tần, không thiếu những người con nhà khuê các đang tuổi xuân mơn mởn. Còn sắc đẹp thì mỗi người một vẻ. Ỷ Lan có nét đặc sắc riêng của nàng. Đó là tấm lòng trung hậu, trong trắng và cao thượng vốn có của mình. Tuy được nhà vua yêu chiều, nhưng không vì thế mà Nguyên phi khinh thường lấn lướt với người trên, kiêu căng lên mặt với kẻ dưới.

Lúc nào Nguyên phi cũng giữ được nết na thùy mị của người con nơi đồng quê chất phác hiền hòa. Và đặc biệt, sau ba năm gần gũi nhà vua, Nguyên phi sinh thái tử Càn Đức, thỏa lòng mong mỏi của nhà vua đã ngoài bốn mươi tuổi mà chưa có con trai kế vị. Sau khi sinh thái tử, được phong làm Thần phi rồi Nguyên phi, đứng đầu hàng phi tần, tuy vậy lúc nào Nguyên phi cũng thích sống bình dị như người con gái hái dâu ngày trước. Và hôm nay để ngênh tiếp nhà vua, Nguyên phi lại chọn bộ quần áo quê mùa...

Vua Lý Thánh Tông ngắm nhìn Nguyên phi hồi lâu, rồi đứng dậy đi đi lại lại trong nội thất. Thoáng thấy nét ưu tư hiện trên vẻ mặt nhà vua, Nguyên phi Ỷ Lan dò hỏi:

- Muôn tâu, chẳng hay quân vương có điều lo lắng không thể cho thần thiếp biết được hay sao?

Nhà vua bước lại gần Ỷ Lan, cầm tay người đẹp:

- Ái phi! Ta sắp phải xa nơi này, không biết mấy tuần trăng nữa mới được gặp lại ái phi và trông thấy mặt hoàng tử!

Nguyên phi Ỷ Lan nhẹ nhàng kéo bàn tay ra khỏi đôi tay ấm áp của nhà vua, cất giọng run run:

- Quân vương phải xa thần thiếp? Thế ra hôm nay quân vương đến cung Trường Xuân để mang tin dữ lại cho thần thiếp đó hay sao?

Như không nghe thấy giọng nói xúc động của Nguyên phi, vua Lý Thánh Tông chậm rãi:

- Hiện còn quân ngoại bang sang quấy rối nơi biên thùy phía nam. Nếu ta không một phen thân chinh đánh dẹp lũ chúng thì không thể nào ăn ngon ngủ yên nơi hoàng cung này được.

Ỷ Lan Nguyên phi lắng nghe, chỉ yên lặng cúi đầu. Không muốn làm cho người sủng phi phải lo buồn, nhà vua suy nghĩ tìm cách khuyên giải, nhưng chưa kịp cất lời thì Nguyên phi Ỷ Lan đã giải bày nỗi lòng của mình:

- Muôn tâu, phải sống xa quân vương là điều thần thiếp không muốn. Nhưng để giữ yên cho trăm họ, quân vương đã không quản ngại gian lao, dấn thân vào nơi mũi tên hòn đạn, thần thiếp là phận gái, không thể theo hầu bên cương ngựa, càng được yên sống nơi cung điện này, há lại không vui vẻ đợi ngày quân vương chiến thắng trở về hay sao? Xin quân vương đừng vì quá thương thần thiếp mà lo nghĩ để hao tổn mình rồng.

Lời nói của Nguyên Phi làm cho Lý Thánh Tông cảm thấy nhẹn nhàng khoan khoái. Nhà vua tự tay rót ban cho Nguyên phi:

- Ta khá khen ái phi là phận gái biết dẹp tình riêng vì việc lớn của xã tắc. Trong những ngày xa triều đình, ta giao cho ái phi thay ta giữ quyền trông coi việc nước...

Đã mấy hôm nay, Mai Liên người nữ tỳ mới mười sáu tuổi đầu không còn còn nhí nhảnh vui đủa như thường ngày nữa. Hôm nay, sau khi dự buổi thường triều trở về. Nguyên phi Ỷ Lan thoáng thấy Mai liên đang ủ rũ đứng dưới gốc cây trong vườn thượng uyển. Nguyên phi truyền lệnh gọi đến hầu. Nhìn đôi mắt đỏ hoe của người nữ tỳ yêu quý, Nguyên phi ân cần thăm hỏi:

- Có việc gì làm em lo nghĩ, sao kông nói cho ta biết, chỉ thơ thẩn buồn bã một mình?

Mai Liên không nén được xúc động, đưa tay gạt nước mắt mà vẫn chối:

- Tâu Nguyên phi, em không có gì lo nghĩ cả...

Đặt tay lên vai Mai Liên, Nguyên phi dỗ dành:

- Thấy em buồn bã, ta cũng không vui. Em đừng giấu ta nữa! Hãy nói đi, ta không giúp nổi em hay sao?

Biết không giấu mãi được, Mai Liên kể lại:

- Tâu Nguyên phi, năm nay mất mùa đói kém, người các nơi đổ về kinh thành xin ăn đầy đường. Em gặp người quen biết được gia đình ở Đông Ngàn đã hết ăn từ đầu tháng, phải lang thang đi xin ăn mỗi người một phương. Ngày nào em cũng ra chợ tìm mà không gặp, không biết bây giờ sống chết ra sao?

Nguyên phi Ỷ Lan ngậm ngùi, nâng tà áo lau nước mắt cho Mai Liên đang thổn thức:

- Ta sẽ tìm cách giúp, sao em không nói cho ta biết sớm?

Trở về phòng riêng, Nguyên phi ngồi lặng đi hồi lâu trên kỷ. Lời kể của Mai Liên Khiến Nguyên phi đau lòng. Đúng là năm nay mùa màng kém, lại đang vào dịp tháng ba. Cảnh đói nghèo nheo nhóc của trăm họ vào những dịp này như thế nào, Nguyên phi không xa lạ. Được nhà vua ủy thác cho tạm trông coi việc nước, Nguyên phi đã nghĩ đến điều này. Vừa rồi, trong triều hội, Nguyên phi có nghĩ đến việc đói kém ở các châu phủ và truyền cho thần phải lo tìm cách chẩn cứu dân nghèo. Giờ đây, nghe lời kể của Mai Liên, Nguyên phi cảm thấy chưa làm hết chức trách của mình. Nguyên phi tự hỏi:

"Trong lúc quân vương đi đánh dẹp giặc ngoài, giao quyền binh lại, mà để cho dân đói phải phiêu bạt vì bữa cơm manh áo thế sao gọi là trông coi việc nước được? Cũng chỉ vì cảnh tang thương của gia đình ở Đông Ngàn mà Mai Liên vui tươi là thế đã trở nên ủ rũ đau buồn, vậy mà người cầm quyền trông coi việc nước lại không biết đau lòng vì con dân trăm họ phải đói khổ hay sao?".

Nguyên phi nhớ lại những ngày còn là cô gái hái dâu ở Thổ Lỗi. Hàng năm, vào dịp tháng ba ngày tám, vốn là những lúc giáp hạn thiếu ăn, gặp năm mất mùa, bà con phải rau cháo qua ngày, rủ nhau đi xin ăn độ nhật. Chết chóc, trộm cắp, tù tội cũng do đấy mà ra. Chính bản thân Nguyên phi đã từng sống những ngày đói khổ dưới mái tranh nghèo, chị em ôm nhau kêu khóc, mỏi mắt chờ bố mẹ mang về cho củ khoai mẩu sắn. Và vào lúc này, giữa tháng ba, chắc xóm làng cũng đang trải qua nạn đói...

Nguyên Phi Ỷ Lan truyền lệnh với thái sư Lý Đạo Thành vào cung để bàn việc chẩn cấp cho dân. Viên đại thần tâu bày việc làm của mình:

- Tâu Nguyên phi, theo lệnh của triều đình, thần đã sức cho tri phủ, châu phủ, tri châu các nơi phải xuất thóc lúa trong kho để chấp cứu đói sở tại. Viên quan nào để chậm trễ sẽ bị trách phạt.

Nguyên phi gật đầu tỏ ý vừa lòng và căn dặn thêm:

- Các châu, phủ ta làm như vậy là được. Còn ở kinh thành dân đói kéo về xin ăn ngày một đông. Ngoài việc phát chẩn ở các chợ, còn phải xuất kho cấp thêm tiền ăn đường cho dân phiêu bạt, khuyên họ trở về nguyên quán làm ăn. Thêm vào đó, phải khuyến dụ chùa chiền các nơi lấy của tam bảo để bố thí cho dân đói. Được như vậy thì chẳng những trăm họ sớm hưởng yên vui, mà thánh thượng nơi biên cương cũng an tâm và quân sĩ mới gắng sức giữ gìn bờ cõi của đất nước.

Từ người con gái hái dâu tình cờ trở thành bậc Nguyên phi, được nhà vua yêu chiều đủ điều, tưởng như cuộc đời của Ỷ Lan sẽ diễn ra êm ả. Không ngờ nhà vua sớm băng hà. Thái tử Càn Đức mới lên bảy đã giữ ngôi kế vị. Nguyên phi Ỷ Lan được phong Hoàng Thái phi, rồi được tôn là Linh nhân hoàng thái hậu.

( còn tiếp )

Ỷ LAN ( tiếp theo )

Cũng từ sau khi nhà vua băng hà, vận nước bị đe dọa nghiêm trọng. Giặc Tống tràn sang giữa lúc nhà vua mới lên mười. Linh nhân hoàng thái hậu Ỷ Lan phải nhờ cậy bàn tay chèo chống của Thái úy Lý Thường Kiệt và Thái phó bình chương quân quốc trọng sự Lý Đạo Thành. Những ngày sóng gió trôi qua, đất nước sạch bóng quân thù, cuộc sống thanh bình trở lại. Cho đến khi nhà vua đã trưởng thành thì Ỷ Lan đầu đã bạc.

Sau nhiều năm ngồi buông mành dự bàn việc nước, cho đến nửa cuối đời, Hoàng thái hậu mới được thư thái đôi chút. Nhưng mối lo của tiên đế ngày xưa lại đến với vua Lý Nhân Tông: Mối lo về con trai kế vị. Điều đó không khỏi làm cho Hoàng thái hậu Ỷ Lan bận lòng. Mỗi khi đi thăm cảnh chùa, Hoàng thái hậu đều thắp hương trước phật đài cầu nguyện đức phật ban phúc lành cho dòng họ Lý. Ấy thế mà nhà vua vẫn chưa có con trai.

Đã có lần nhà vua sai các hoàng hậu, phi tần, lập đàn cầu tự. Hoàng thái hậu thấy vậy, nói với nhà vua:

- Tiên đế băng hà, con nối ngôi từ lúc còn thơ ấu. Việc nước do mẹ và triều thần bàn định lo liệu. Nay trong nước thái bình, biên cương yên vững, chỉ hiềm nỗi con chưa có hoàng tử kế vị. Mẹ thường nghe nói: Trong dân gian còn có người người khổ phải bán đợ con cái. Trai gái đến tuổi trưởng thành không chuộc nổi mình, đến nỗi phải chịu cảnh lẻ loi suốt đời, còn mong gì đường con cái, thế thì còn đau khổ đến chừng nào?

Vua Lý Nhân Tông chắp tay:

- Tâu mẫu hậu, con cũng buồn phiền vì việc ấy, chỉ lo đắc tội với phụ vương dưới suối vàng. Con đã sai lập đàn cầu tự ngay trong hoàng cung...

Hoàng thái hậu khoát tay nói với nhà vua:

- Làm cha mẹ, ai chẳng mong con cái trưởng thành để rồi trai dựng vợ, gái gả chồng. Bậc làm vua đối với trăm họ cũng phải như vậy. Con còn lo lập đàn cầu tự, nhưng người dân vì nghèo khổ đến không có vợ có chồng thì biết cầu ở ai? Nghĩ đến điều đó mẹ không yên lòng. Mẹ muốn xuất tiền trong kho nội phủ chuộc trai gái bị bán đợ, dựng vợ gả chồng cho người ta, đó là cách làm phúc hay hơn cả.

Cúi đầu lắng nghe từng lời dạy của mẫu hậu, vua Lý Nhân Tông mới bừng tỉnh, thấy rằng mình chưa hết lòng chăm lo đến hạnh phúc của trăm họ. Sau đó, nhà vua lệnh truyền cho dân chúng các nơi, ai có con cái bán đợ, đến tuổi trưởng thành không chuộc nổi thì cứ theo văn tự, xin Hoàng thái hậu cấp tiền chuộc về dựng vợ gả chồng.

Vào mùa xuân năm Quý Mùi, sau khi ban phát tiền của cho dân nghèo, Hoàng thái hậu Ỷ Lan đi dạo chơi kinh thành. Chiếc kiệu của Thái hậu đi vòng về phía tây hồ Lục Thủy và dừng lại trước ngôi chùa Sùng Khánh. Dân chúng nghe tin, rủ nhau nô nức đến xem, vây kín đường. Đứng dưới tam quan ngôi chùa đồ sộ, nhìn lên ngọn tháp Báo Thiên mười hai từng cao vòi vọi, nhớ đến tiên đế, Thái hậu quay lại nói với nữ tỳ và dân chúng đứng xung quanh:

- Sáu năm sau khi tiến đế xây tháp này ta mới được tuyển vào cung. Mới ngày nào mà nay đã gần năm mươi năm rồi.

Thái hậu đang mải ngắm nhìn ngọn tháp nguy nga đồ sộ thì từ sân chùa, một sãi già gần sáu mươi tuổi rẽ đám đông đến trước Thái hậu chắp tay vái chào:

- Mô phật, muôn tâu Thái hậu. Thái hậu còn nhớ con không?

Hoàng thái hậu Ỷ Lan cố lục tìm trong trí nhớ để nhận ra người vãi già có khuôn mặt quen quen ấy. Thái hậu đã từng cho xây nhiều chùa tháp và đã đi vãn cảnh nhiều nơi. Không biết người vãi già này tu ở chùa nào đến đây? Rồi bỗng nhiên ký ức thờ trẻ trung sống lại, Thái hậu đặt tay lên vai người vãi già:

- Có phải là Mai Liên không?

Người vãi già vui mừng cảm động đến rơi nước mắt:

- Nam mô a di đà phật! Vâng, Thái hậu còn nhớ đến con. Con là Mai Liên, nữ tỳ ở điện Trường Xuân đây.

Thái hậu nhìn người vãi già, cố nhận ra bóng dáng cô nữ tỳ Mai Liên xinh tươi vui vẻ ngày trước. Cặp mắt nhăn nheo của Thái hậu như mờ hẳn đi. Nghĩ đến những thay đổi của việc đời và con người, Thái hậu thốt lên:

- Trời ơi! Sau cơn binh lửa, ta có hỏi thăm nhưng không ai biết đến em nữa. Tưởng đã chết rồi không ngờ còn gặp lại!

Người vãi già cười.

- Tâu thái hậu, nhờ Phật độ, con còn sống vài kỷ nữa, chưa chết đâu ạ.

Vãi già Mai Liên hầu Thái hậu lên tam quan thăm quả chuông của tiên đế sai đúc ngày xưa.

Trên tam quan chùa Sùng Khánh, Thái hậu ngắm nhìn quả chuông khổng lồ. Bài minh của vua Lý Thánh Tông ngày trước còn hằn rõ trên những hàng chữ thẳng tắp, khắc ở thân chuông mầu xanh xác. Thái hậu vịn tay vào chuông, hỏi thăm người nữ tỳ ngày xưa:

- Từ ngày xa ta, em ở đâu, xuất gia tu hành từ bao giờ?

- Mô phật, tâu thái hậu, từ ngày ấy con lấy chồng rồi theo chồng về Kinh Bắc. Nhờ trời phật cũng được hai mụn con, một gái một trai. Chẳng may chồng chết sớm, ba mẹ con bơ vơ. Cùng đường, con phải bán cháu gái lớn để lấy tiền nuôi thằng cháu trai. Nay thằng con trai ở quê bố, còn con, nghĩ thương đứa con gái phải bán mình không chuộc được nên cũng đi ở chùa cho khuây. May nhờ lệnh Thái hậu ban cấp cho dân nghèo, con mới chuộc được cháu về gả chồng cho nó. Hôm cầm văn tự đi lĩnh tiền, con mong nhìn thấy Thái hậu mà không được. Hôm nay, nhờ phật độ, gặp lại Thái hậu ở đây, con mừng lắm...

Hoàng thái hậu Ỷ Lan lập tức truyền cho vãi già Mai Liên theo chân kiệu về Bắc cung, giao việc trong nom am thờ Phật bên khu vường thượng uyển.

Mười lăm năm sau, vào năm Mậu Tuất, có một vãi già đã ngoài bảy mươi tuổi tìm đến ngôi chùa cổ thuộc miền đất Kinh bắc trù phú, xin trú ngụ. Người vãi già ấy tuy cao tuổi, nhưng khá lịch lãm, lại biết nhiều chuyện nơi cung đình. Người ta đồn đó là một cung nhân của vua Lý Thánh Tông thuở trước.

Theo lệ thường hàng ngày, sau hồi chuông thu không và buổi đọc kinh sám hối, người vãi già lại về nhà trai ngồi bên ngọn đèn, kể chuyện ngày xưa cho sư sãi, tiểu, ni cô, và điền nô nghe.

Hôm nay, nhân đang vụ cày cấy người vãi già muốn bắt đầu câu chuyện nhãn tiền. Bên ngoài, ánh trăng tháng sáu soi rõ từng viên gạch lát trên sân chùa. Và ngọn gió đông nam mát rượi quạt hơi đất mới từ cánh ruộng vừa cày ải vào hàng hiên của nhà trai. Người vãi già ngồi trên chõng tre, chỉ tay về phía rừng cây rậm rạp, hiện lên thành một dãy đen thẫm gần chùa:

- Mô phật, các người hẳn biết trước đâu khu rừng kia là sào huyệt của bọn côn đồ trộm cắp. Đêm đêm chúng thường bắt trộm trâu đem về mổ thịt. Chẳng những ở đây, mà cả kinh thành nữa, đâu đâu cũng có nạn trộm trâu. Vì chúng mà nhà nông hầu như sạt nghiệp. Mấy hộ gộp lại mới chung nhau được một con trâu. Thành ra công việc đồng áng không kịp thời vụ, ruộng đất bị bỏ hóa nhiều. Bây giờ thì khác lắm rồi. Nạn ấy không còn nữa.

Một điền nô ngồi nghe tiếp lời:

- Vâng, bây giờ có lệnh cấm ngặt lắm. Ai lấy trộm trâu thì cả vợ lẫn chồng đều bị phạt tội nặng, đến xóm giếng không tố cáo cũng phải phạt đến tám mươi trượng.

Người vãi già giảng giải:

- Mô Phật! Ấy đấy, sỡ dĩ có lệnh đó là do Linh nhân Hoàng thái hậu Ỷ Lan. Nhân thấy nạn trộm trâu làm cho trăm họ cùng quẫn, việc canh nông đình đốn, Thái hậu liền nói với nhà vua ra lệnh nghiêm trị, nên mới được như ngày nay.

Nghe nói đến Ỷ Lan, có người liền hỏi:

- Chúng sinh đồn rằng Ỷ Lan chính là cô Tấm trong chuyện Tấm cám, có phải hay không già nhỉ?


Người vãi lắc đầu cười. Cặp mắt mờ đục của bà bỗng ánh lên một niềm vui sướng, tự hào. Bà được dịp kể về con người mà bà hằng kính mến:

- Không, Hoàng thái hậu Ỷ Lan, hay Linh nhân Hoàng thái hậu, là người con gái hái dâu, được vua Lý Thánh Tông vời vào cung, rồi sinh ra đức hoàng thượng bây giờ. Còn cô Tấm, thì từ nhỏ, ta đã nghe bà nội ta kể chuyện Tấm Cám rồi. Chẳng qua là Hoàng thái hậu Ỷ Lan cũng từ một cô gái quê mùa tốt nết, làm ăn siêng năng, tình cờ được nhà vua vời vào cung, lại được phong làng Nguyên phi, nên mới có chuyện tương đồng.

Thái hậu Ỷ Lan đã có lần cầm quyền giữ nước. Thái hậu yêu thương mọi người như con đẻ của mình, lại thường khuyên bảo nhà vua làm điều lành cho trăm họ. Do đó mới có chuyện coi Hoàng thái hậu Ỷ Lan là cô Tấm xinh đẹp nết na được mọi người yêu quý trong chuyện kể ngày xưa...

Ngừng lại để uống nước nhấp giọng rồi liền đó, không phải đợi ai giục giã, người vãi già bắt đầu kể lại ngọn ngành những điều mắt thấy tai nghe về co gái hái dâu hương Thổ Lỗi, một buổi đứng dựa vào khóm cỏ lau mà lọt vào mắt Hoàng đế nhà Lý đi tuần du, được nhà vua vời vào cung...

Cho đến khuya, bốn bề vắng lặng, chỉ có ánh trăng suông và gió nam thổi rì rào. Dưới mái hiên nhà trai, người kể và người nghe vẫn còn say sưa quên ngủ.

Câu chuyện kỳ lạ về cô gái quê trồng dâu chăn tằm, hiền lành chất phác trở thành bậc Nguyên phi, làm nên nhiều công tích, đã khiến cho ai nấy chăm chú theo dõi như đàn trẻ nhỏ ngây người lắng nghe tích cũ ngày xửa ngày xưa...

Người nghe chuyện, không ai ngờ rằng bà vãi già lịch lãm biết nhiều điều hay chuyện lạ chốn cung đình, đang ngồi ở đây lại chính là Mai Liên người nữ tỳ của Nguyên phi Ỷ Lan trong điện trường xuân thuở trước. ( ST)



Ghi chú :
Linh Nhân Hoàng Thái Hậu tức là Phù Thánh Cảm Linh Nhân Hoàng Thái Hậu, mẹ Vua Lý Nhân Tông (1072-1172), bà chính là Ỷ Lan Thái Phi, là một Phật tử thuần thành, bà đã cho trùng tu và xây dựng hơn trăm ngôi chùa. Bà mất vào ngày 25 tháng Bảy năm Hội Tường Đại Khánh thứ 8 (1117), và được hỏa táng vào tháng 8 năm ấy. Tháng Bảy năm sau, Hội Tường Đại Khánh thứ 9 (1118) Vua Lý Nhân Tông bãi cổ bàn yến tiệc của Lễ Trung Nguyên để làm lễ Vu Lan Bồn cho mẹ. Mười năm sau, vào niên hiệu Thiên Thuận năm đầu, Mậu Thân (1928) Vua Lý Thần Tông bãi cỗ bàn yến tiệc của Lễ Trung Nguyên để làm lễ Vu Lan Bồn cho cha.