Huyền thoại một nhà thơ-Nguyễn Bính

Năm xưa chở chiếc thuyền này
Cho cô sang bãi tước đay chiều chiều
Để tôi mơ mãi,mơ nhiều:
"Tước đay xe võng nhuộm điều, ta đi
Tưng bừng vua mở khoa thi,
Tôi đỗ quan trạng vinh quy về làng
Võng anh đi trước,võng nàng...
Cả hai chiếc võng cùng sang một đò."

Đồn rằng đám cưới cô to
Nhà giai thuê chín chiếc đò đón dâu
Nhà gái ăn chín nghìn cau
Tiền cheo tiền cưới những đâu chín nghìn

Lang thang tôi dạm bán thuyền
Có người giả chín quan tiền lại thôi!~X(
...............................................

Lỡ bước sang ngang



Bài thơ Lỡ bước sang ngang khi ra đời có lẽ không bao giờ ngờ rằng nó sẽ trở thành tác phẩm «báo mộng» cuộc đời Nguyễn Bính: Một đời lỡ bước, một đời tài hoa bạc mệnh. Một đời chia ly, phân kỳ, đoạn trường, tang liệm, một đời khát khao tình yêu và hạnh phúc. Tập Lỡ bước sang ngang mở đầu bằng bài thơ bạc mệnh ấy và kết thúc bằng hai bài Chuyến tàu đêm và Đàn tôi, cả ba đều là thơ bạc mệnh, như thể bao nhiêu nỗi buồn trên thế gian đều theo nhau vào thơ Nguyễn Bính.

Nguyễn Bính tên thật là Nguyễn Trọng Bính, sinh năm 1919, quê ở xóm Trạm, thôn Thiện Vinh, xã Đồng Đội, huyện Vụ Bản, tỉnh Nam Định. Mồ côi mẹ từ lúc ba tháng. Không học ở trường mà học nhà với cha và cậu. Làm thơ từ lúc 13 tuổi. Được giải khuyến khích của Tự Lực Văn Đoàn năm 1937. Đến năm 1942, Nguyễn Bính đã có 7 tập thơ: Lỡ bước sang ngang và Tâm hồn tôi (in năm 1940), Hương cố nhân và Một nghìn cửa sổ (1941), Người con gái ở lầu hoa, Mười hai bến nước, Mây tần và Bóng giai nhân (1942).

Nguyễn Bính nổi tiếng ngay từ tập thơ đầu, Lỡ bước sang ngang. Người Việt từ Nam chí Bắc thuộc Lỡ bước sang ngang. Sự bình dân của Nguyễn Bính được Hoài Thanh giải thích trong Thi Nhân Việt Nam, như một lời khen, rằng Nguyễn Bính đã làm sống lại mỗi con người nhà quê trong chúng ta, nhưng ông lại tiếc rằng Nguyễn Bính làm thơ bình dân như thế thì «khó lọt vào mắt những nhà thông thái» và trách Nguyễn Bính đã nhà quê sao lại không nhà quê cho trót, mà thỉnh thoảng lại chêm vào những câu thơ rất «tỉnh», khiến «người ta khó nhận thấy cái hay của những câu thơ khác có tính chất ca dao». Tóm lại, theo Hoài Thanh, thơ Nguyễn Bính nhà quê và cái hay trong thơ Nguyễn Bính là nhờ giống ca dao. Cả hai nhận xét đều sai lạc, bề ngoài, vì không phải trong thơ cứ tả cảnh sống ở thôn quê là thành nhà thơ nhà quê, cứ có thôn Đông, thôn Đoài, có vườn dâu, nong tằm là có chất ca dao. Sau này, hai nhà phê bình khác đã cảm thông sâu sắc với định mệnh khắt khe, đau buồn trong thơ Nguyễn Bính là Nguyễn Tấn Long và Nguyễn Hữu Trọng trong Việt Nam Thi Nhân Tiền Chiến



*

Thơ Nguyễn Bính bình dân, nhưng không quê mùa. Nguyễn Bính đã nhập hồn người dân quê, hồn người phụ nữ, để viết lại đời sống quê hương và dân tộc mình, bằng một giọng bình dân. Bình dân được như Nguyễn Bính không phải dễ. Nguyễn Bính nói hộ cả một thế hệ đàn bà, một thế hệ lỡ bước trong những cuộc hôn nhân dàn xếp, nói bằng ngôn ngữ của họ, bằng những thổn thức của họ. Nguyễn Bính nói thơ chứ không làm thơ. Ngôn ngữ thơ của ông là ngôn ngữ đối thoại giữa hai người, hoặc một người độc thoại với chính mình. Cấu trúc thi thoại, gồm đối thoại và độc thoại đã tạo nên thi ca Nguyễn Bính:

Em ơi, em ở lại nhà

Vườn dâu em đốn, mẹ già em thương

Cấu trúc thi thoại nôm na gọi là thơ nói có từ thế kỷ XVIII, trong các truyện nôm.

Nền thơ nôm của chúng ta khá rực rỡ trong thế kỷ XVIII với ba tác phẩm cột trụ: Cung oán ngâm khúc của Nguyễn Gia Thiều (1741-1798), Hoa tiên của Nguyễn Huy Tự (1743-1790) và Chinh phụ ngâm của Đặng Trần Côn do Phan Huy Ích (1750-1822) dịch (mà tới nay người ta vẩn coi là của Đoàn Thị Điểm,)

Cung oán và Chinh phụ là những khúc ngâm, tức là những lời tâm sự, than vãn của một người đàn bà; nói cách khác, đó là những «tự truyện» khổ đau



Thơ Nguyễn Bính kết hợp hai thể loại trên đây: thể ngâm của Cung oán và Chinh phụ và thể thoại của các truyện nôm: Hoa tiên, Kiều... Nói khác đi thơ Nguyễn Bính là tự truyện kết hợp với tiểu thuyết.

Tác phẩm Lỡ bước sang ngang cho thấy ảnh hưởng sâu sắc của hai dòng thi ca cổ điển này. Nếu Cung oán và Chinh phụ là những khúc ngâm của người đàn bà thế kỷ XVIII, thì Lỡ bước sang ngang là khúc ngâm của người đàn bà đầu thế kỷ XX. Khúc ngâm nào cũng gắn bó với hai niềm đau: Tình thế bi đát của đối tượng mà tác giả đưa ra, và niềm đau nội tâm của chính tác giả. Đối tượng trong Cung Oán và Chinh phụ chúng ta đã rõ. Đối tượng trong Lỡ bước sang ngang, ở ngay trong đề, là lời than của một thiếu phụ lấy người mà mình không yêu. Và đây cũng là bi kịch chung của người phụ nữ đầu thế kỷ XX mà những ngòi bút thời ấy không mấy ai không viết, từ Hoàng Ngọc Phách đến Khái Hưng, Nhất Linh, qua TTKh. Theo Bùi Hạnh Cẩn, anh họ của Nguyễn Bính, trong cuốn Nguyễn Bính và tôi (nxb Văn Hoá Thông Tin, tái bản 1999) thì đối tượng ngoài đời của bài thơ là Th, người yêu của nhà thơ Trúc Đường, anh ruột Nguyễn Bính. Nguyễn Bính đặt tên cho người đàn bà này là chị Trúc. Chị Trúc trở thành đối tượng của nhiều khúc ngâm. Trong những giây phút đau thương nhất của đời mình, Nguyễn Bính thường làm thơ gửi cho chị Trúc, viết về niềm đau của chị Trúc như niềm đau của chính mình. Chị Trúc là một nàng thơ, là một ảnh thật và ảnh ảo chập chùng. Thân phận lỡ làng, nổi trôi của chị Trúc cũng là thân phận lênh đênh lạc loài của Nguyễn Bính.

Lỡ bước sang ngang còn là một truyện nôm. Nguyễn Du khi viết truyện Kiều đã chịu ảnh hưởng của Nguyễn Huy Tự trong Hoa tiên, và Nguyễn Bính khi viết Lỡ bước sang ngang đã lấy Nguyễn Du làm mẫu.

Chúng ta thử đọc đoạn Thúy Kiều dặn dò Thúy Vân trước khi đi vào cuộc đời mưa gió, Nguyễn Du viết:

Cậy em, em có chịu lời

Ngồi lên cho chị lạy, rồi sẽ thưa

Giữa đường đứt gánh tương tư

Keo loan chắp mối tơ thừa, mặc em.



Nguyễn Bính viết:



Mẹ già một nắng hai sương

Chị đi một bước trăm đường xót xa

Cậy em, em ở lại nhà

Vườn dâu em đốn, mẹ già em thương



Ảnh hưởng trực tiếp, rất thầy trò. Lỡ bước sang ngang có hơi thơ Nguyễn Du, có cái tâm Nguyễn Du, có lòng thành Nguyễn Du, có cách đưa đối thoại vào thơ thần tình như Nguyễn Du. Bởi cả hai nhà thơ đều đã nhập vào hồn nhân vật mà họ diễn tả. Nguyễn Du nhập vào Kiều, viết hộ Kiều những lời tha thiết dặn dò Thúy Vân, trước khi bước vào quãng đời mưa gió. Nguyễn Bính nhập vào hồn người chị trước khi lấy chồng, dặn em những lời đau đớn xót xa:



Rồi đây sóng gió ngang sông

Đầy thuyền hận chị lo không tới bờ

Miếu thiêng vụng kén người thờ

Nhà hương khói lạnh, chị nhờ cậy em

Đêm nay là trắng ba đêm

Chị thương chị, kiếp con chim lìa đàn

Một vai gánh lấy giang san...

Một vai nữa gánh muôn vàn nhớ thương

Mắt quầng, tóc rối tơ vương

Em còn cho chị lược gương làm gì!

Một lần này bước ra đi

Là không hẹn một lần về nữa đâu

Cách mấy mươi con sông sâu

Và trăm nghìn vạn dịp cầu chênh vênh

Cũng là thôi... cũng là đành...

Sang ngang lỡ bước riêng mình chị sao?



Lỡ bước sang ngang viết cho chị Trúc. Là tiếng bạc mệnh của một người chị, nhưng cũng là điềm «báo mộng» quãng đời lưu lạc của tác giả:



Mười năm gối hận bên giường

Mười năm nước mắt bữa thường thay canh

Mười năm đưa đám một mình

Đào sâu chôn chặt mối tình đầu tiên

Mười năm lòng lạnh như tiền

Tim đi hết máu, cái duyên không về



Những năm bốn mươi ở Hà Nội, nghệ sĩ, thường không có kế sinh nhai, thơ không nuôi nổi người, phải đi nơi khác «kiếm ăn». Nguyễn Bính đi Nam khoảng 1941, lang bang vào Thanh Hoá rồi đến Huế:



Chúng tôi hai đứa xa Hà Nội

Bốn tháng hình như kém mấy ngày

Lăn lóc có dư mười mấy tỉnh

Để rồi nằm mốc ở nơi đây (Giời mưa ở Huế, 1941)



Hai đứa đây là Nguyễn Bính và Vũ Trọng Can.

Từ Huế, Nguyễn Bính vào Nam, lại lang thang Rạch Giá, Hà Tiên, Sài Gòn, ngủ đình, ngủ chợ, nay tá túc chỗ này, mai ở nhờ chỗ khác. Sau này Kiên Giang đã viết những dòng cảm động, tả lại những nỗi «đoạn trường» nằm đất, quấn nóp (một thứ túi ngủ) ngủ đình của Nguyễn Bính trong quãng đời lưu lạc này.

1945, cách mạng bùng nổ, Nguyễn Bính được mời tham gia kháng chiến, nhưng tạng Nguyễn Bính không hợp với thơ tuyên truyền, cho nên ông chỉ viết được những vần thơ khẩu hiệu, không hay:


Trong suốt thời gian chín năm gắn bó với cách mạng, những vần thơ hay nhất của Nguyễn Bính là những bài thơ ở Nam nhớ Bắc, rồi sau 54, về Bắc nhớ Nam: Mối tình đầu tiên và chân thật nhất của Nguyễn Bính là quê hương đất nước.

1954, tập kết ra Bắc, Nguyễn Bính để lại trong Nam người vợ và đứa con. Nguyễn Bính viết bài Tỉnh giấc chiêm bao, trên báo Trăm Hoa, tháng 12/1956, với những câu thơ đắng cay, u uẩn, có thể hiểu là ông viết lại truyện nhân duyên trắc trở của mình với người vợ Nam Những tưởng: “Duyên nhau đã dựng Trường- đình” Nào ngờ:“Mẹ em đã xé tan tành gối thêu”.

Sau cơn bão táp mùa thu 1956, Nguyễn Bính trở về Nam Định, sống quãng đời đen tối còn lại của những người đã trót gắn bó với phong trào. Lỡ bước sang ngang lại một lần nữa trở về trong định mệnh của Nguyễn Bính:



Chị giờ sống cũng bằng không

Coi như chị đã sang sông đắm đò



Một định mệnh tăm tối, u buồn, sa thải, cho đến lúc mất, trong cô đơn, bệnh tật Nguyễn Bính vĩnh viễn ra đi vào ngày cuối cùng của năm Ất Tỵ, ngày 20/1/1966.

Hôm qua em đi tỉnh về
Đợi em ở mãi con đê đầu làng
Khăn nhung quần lĩnh rộn ràng
Áo cài khuy bấm, em làm khổ tôi

Nào đâu có yếm lụa sồi
Cái dây lưng đũi nhuộm hồi sang xuân
Nào đâu cái áo tứ thân
Cái khăn mỏ quạ,cái quần nái đen

Nói ra sợ mất lòng em
Van em em hãy giữ nguyên quê mùa
Như hôm em đi lễ chùa
Cứ ăn mặc thế cho vừa lòng anh

Hoa chanh nở ở vườn chanh
Thầy u mình với chúng mình chân quê
Hôm qua em đi tỉnh về
Hương đồng gió nội bay đi ít nhiều

Bé culu nhà ta đang backtrack những bài thơ hits của thi sĩ tôi rất kính trọng và ngưỡng mộ.Xin tiết lộ với các anh em là tôi hát rất hay bài hát Chân Quê và Trăng Sáng Vườn Chè.
Bé culu không hiểu lắm hai câu thơ :Ai làm cả gió đắt cau. Mấy hôm sương muối cho giầu đổ non.
Culu ơi đây là hai câu thơ cực hiểm của thi sĩ Nguyễn Bính làm theo cấu tứ ngưng tuyệt, một trong những đòn thế tuyệt sát của thi ca mà rất hiếm khi ta gặp.Trong những bài thơ tôi thích của thơ Việt Nam rất ít bài xuất hiện.Nhà thơ Hàn Mặc Tử có thể hiện công lực với đoạn cuối một bài thơ theo cách tương tự:
...
Mình ơi ta vốn khách đa tình
Nhưng mối tình ta toàn nhạt cả
Vì bao mỹ nữ ta đều khinh

Khổ thơ chỉ có ba câu và là khổ kết của bài thơ dài mỗi khổ trước đều 4 câu.Người đọc cảm thấy bị nghẹn ngào và hơi hụt hẫng nhưng dư vị thì bâng khuâng lâu lắm.Hai câu thơ của culu hỏi thể hiện cái bâng khuâng của thi sĩ ,sự mất tập trung vì cảm xúc tri phối.Hai câu đó nghĩa là mong muốn sớm được kết duyên.Nhà thơ khao khát ,cầu khẩn trời đất xin hãy se duyên cho mình,cho gió cả,cho sương muối tác động thêm để cau nhan chín,trầu nhanh lớn ,để duyên trầu cau sớm sum vầy.

Lần đầu tiên cháu thấy một người am hiểu về thơ như anh(chú)(bác) nhachoaloiviet...không bít gọi là gì nữa đây:D.Câu này em(thui cháu xin phép gọi chú nhachoaloiviet là anh vậy) hỏi mẹ em cũng không trả lời được định hôm nào về hỏi bà thì hôm nay dk anh nhachoaloiviet giải đáp.Thực sự rất cảm ơn anh(hê hê... em gọi bằng anh cho nó trẻ:D)
Dạo này em lại hay ngồi cả ngày để đọc mấy bài thơ của Xuân Diệu,Nguyễn Bính,Giang Nam... nhiều lúc cứ lẩn thẩn,đi cầu thang còn suýt ngã:D.Thế nó mới nguy hiểm chứ.Mẹ em lại được dịp bảo:Mày học ai thì học chớ k dc học ông Bính đâu đấy.

Nhạc Hoa sinh năm 1979 tuổi con dê,culu gọi là anh là chuẩn nhất hì.
Nếu để nói là am hiểu về thơ thì không thật sự đúng.Nói không phải khiêm tốn giả tạo,mình đọc thơ không nhiều,chỉ tập trung vài nhà thơ thực sự tài năng và cống hiến cuộc đời cho thi ca.Hồi đi học hay đọc thơ và làm vài bài thơ đểu lúc mới yêu cô bạn cùng lớp.Yêu nhất là nhà thơ Hàn mặc Tử,Bích Khê và Nguyễn Bính.Xếp sau có Nguyễn Nhược Pháp,Xuân Diệu...
Kiến thức về thơ mình không rộng nhưng sâu.Hơi khó tính khi đọc thơ,ghét nhất những bài thơ dùng hư từ,sáo từ,tiện tay theo vần.Gần đây hấp lên có làm bài thơ Tình Cờ góp vui cùng anh em,cului thấy có ra gì không???
Hồi xưa đi học nhớ có làm bài thơ đểu này khi mới biết thích con gái,tiện đây chép lại cho culu và các bạn giải khát.Nếu theo cách nói của Hoài Thanh tiên sinh thì tự nhận rằng chưa đủ trình độ để làm một bài thơ( đáng gọi là một bài thơ):

Vườn yêu

Qua vườn đương buổi sớm mai
Hoa chen đua sắc,hương nài níu chân
Góc kia một bụi hương thầm
Bên đây một khóm quỳnh trâm mặn mòi
Lẽ vì... mật ngọt chết ruồi
Hoa thơm chết bướm -miệng cười chết duyên
Phải lòng nên mãi tìm em
Biết rằng chẳng gặp,vẫn tin một ngày
Dẫu sao cũng một lần say
Dẫu sao cũng biết nơi này
.................. vườn yêu

Trích dẫn:

---

Gửi bởi nhachoaloiviet

Nhạc Hoa sinh năm 1979 tuổi con dê,culu gọi là anh là chuẩn nhất hì.
Nếu để nói là am hiểu về thơ thì không thật sự đúng.Nói không phải khiêm tốn giả tạo,mình đọc thơ không nhiều,chỉ tập trung vài nhà thơ thực sự tài năng và cống hiến cuộc đời cho thi ca.Hồi đi học hay đọc thơ và làm vài bài thơ đểu lúc mới yêu cô bạn cùng lớp.Yêu nhất là nhà thơ Hàn mặc Tử,Bích Khê và Nguyễn Bính.Xếp sau có Nguyễn Nhược Pháp,Xuân Diệu...
Kiến thức về thơ mình không rộng nhưng sâu.Hơi khó tính khi đọc thơ,ghét nhất những bài thơ dùng hư từ,sáo từ,tiện tay theo vần.Gần đây hấp lên có làm bài thơ Tình Cờ góp vui cùng anh em,cului thấy có ra gì không???
Hồi xưa đi học nhớ có làm bài thơ đểu này khi mới biết thích con gái,tiện đây chép lại cho culu và các bạn giải khát.Nếu theo cách nói của Hoài Thanh tiên sinh thì tự nhận rằng chưa đủ trình độ để làm một bài thơ( đáng gọi là một bài thơ):

Vườn yêu

Qua vườn đương buổi sớm mai
Hoa chen đua sắc,hương nài níu chân
Góc kia một bụi hương thầm
Bên đây một khóm quỳnh trâm mặn mòi
Lẽ vì... mật ngọt chết ruồi
Hoa thơm chết bướm -miệng cười chết duyên
Phải lòng nên mãi tìm em
Biết rằng chẳng gặp,vẫn tin một ngày
Dẫu sao cũng một lần say
Dẫu sao cũng biết nơi này
.................. vườn yêu

---

Không bít các chú bác trong diễn đàn nghĩ thế nào chứ riềng cá nhân culu thì thấy bài thơ này có thể sánh với một số bài thơ culu đã post ở trên.Quá tuyệt.Lúc nào mạn phép anh nhachoaloiviet cho em ăn cắp bài này đi tán...
Cho em hỏi anh nhachoaloiviet là ai ở hà nội nhỉ(những ng chơi cờ ở hn em bít rất nhiều,lúc nào gặp cho em thỉnh giáo về thơ)

Công nhận được khen sướng thật chả hiểu làm sao ấy.
Culu đang trên mạng thì vào yahoo add nick nolovelost79 nói chuyện chút cho vui.Culu nhỏ tuổi mà rất chững chạc,ăn nói khiêm tốn dễ chịu,kiến thức cũng không vừa.
Bài thơ này tặng luôn cho culu ,toàn quyền sử dụng hi nếu đá đổ được cô nào thì mời anh cốc bia hơi.À mà anh không phải ở Hà Nội mà ở Hải Phòng,đánh cờ thì không ra cái gì hết.Học cái khác thì tiến rất nhanh nhưng học cờ thì bất lực

Trích dẫn:

---

Gửi bởi nhachoaloiviet

Công nhận được khen sướng thật chả hiểu làm sao ấy.
Culu đang trên mạng thì vào yahoo add nick nolovelost79 nói chuyện chút cho vui.Culu nhỏ tuổi mà rất chững chạc,ăn nói khiêm tốn dễ chịu,kiến thức cũng không vừa.
Bài thơ này tặng luôn cho culu ,toàn quyền sử dụng hi nếu đá đổ được cô nào thì mời anh cốc bia hơi.À mà anh không phải ở Hà Nội mà ở Hải Phòng,đánh cờ thì không ra cái gì hết.Học cái khác thì tiến rất nhanh nhưng học cờ thì bất lực

---

Hôm trước em có về HP thi đấu k biết có gặp anh k nữa.Hôm qua m đi ngủ sớm k add nick anh dk.Để tối nay em add nhé

Về thi đấu ở chỗ nào culu,lâu chưa?Mà làm sao gặp được hì phải ra quán lẩu dê,bia rau,thịt chó thì mới hay gặp anh thôi.Hoặc mấy quán kâroke cũng được