(tiếp)

Phòng thủ và tấn công

Sĩ có chức năng nguyên thủy bảo vệ Tướng. Việc đi bước một và đi chéo đảm bảo Sĩ có thể “quấn quít” che đỡ mà không quá vướng chân Tướng. Sĩ có thể nhanh nhẹn xoay vòng quanh Tướng che chắn các hướng. Sang đến cờ Úp Sĩ còn mạnh và nhanh nhẹn hơn vì có thể bao trùm cả vùng xung quanh kể cả các điểm ngoài Cung (nên ít bị hạn chế). Do đó nếu cờ đang bị uy hiếp mà có Sĩ nên điều nó về bảo vệ, đặc biệt nếu đó là Sĩ (soi) tâm nhà (đến được tâm Cung nhà) vì Sĩ về đúng vai trò và vị trí truyền thống, Tướng có thể bảo vệ ngược lại Sĩ mà không cần ra khỏi chỗ. Có Sĩ này Tướng mới yên ổn nằm yên một chỗ.

Trong thực tế các kỳ thủ ít khi dùng Sĩ hộ vệ Tướng. Một phần quân Sĩ đã được cởi trói nên có thể tham gia phòng thủ từ xa thay cho tầm gần. Một phần do Sĩ có thể được lật thành ở ngoài Cung, phải nhiều nước mới điều về được. Một phần loại Sĩ tốt nhất để hộ vệ là Sĩ tâm nhà lại ít khi xuất hiện (bàn ở phần sau). Một lý do nữa là ít khi gặp hai Sĩ và hai Sĩ có thể bảo vệ nhau để cùng bảo vệ Tướng. Chỉ một Sĩ thôi cũng giống như Sĩ khuyết trong cờ Tướng, hiệu quả bảo vệ giảm rõ rệt (có vài thành ngữ cho thấy Sĩ đơn rất khó chống đỡ, phải “sợ” các quân khác như “Khuyết Sĩ kỵ Mã”, “Khuyết Sĩ kỵ song Xa”, “Khuyết Sĩ kỵ song Pháo”, “Khuyết Sĩ kỵ Tốt đâm thọc”...).

Một nhiệm vụ truyền thống khác của Sĩ là cản Mã, giờ Sĩ có phần đắc lực hơn do có thể cản ở bất cứ đâu, kể cả Mã tấn công lẫn phòng thủ. Tuy vậy cần lưu ý Mã phi nhanh gấp đôi Sĩ nên có thể dễ dàng vượt thoát khi cần.

Sĩ cờ Úp khác với Sĩ cờ Tướng ở chỗ nó còn tham gia tấn công. Khi vừa vượt sông Sĩ có thể tham gia ngay một nhiệm vụ quan trọng: diệt Tốt giả lẫn Tốt thật (để cứu Tốt giả của ta). Sĩ có thể dùng để đánh Tốt biên (cả giả lẫn thật) vốn rất khó diệt do nó được quân Xe giả bảo vệ (xem thêm phần trước). Do giá trị được định thấp, Sĩ có thể tham gia những đòn “cảm tử” như thế này mà không sợ bị thiệt chất.

Cũng giống Mã và Tượng nước đi của Sĩ chéo nên khó nhìn ra hơn, đặc biệt khi đòn đánh len lỏi qua các quân dầy đặc. Không ít kỳ thủ đã mất quân vì vô ý đi vào mồm Sĩ. Sĩ không lắt léo, biến hoá và khó đoán như Mã (vì số nước đi chỉ 4, bằng nửa Mã) nhưng cũng đủ đau đầu các kỳ thủ. Sĩ không thể bị cản như Mã, Tượng nên số lựa chọn chống đỡ ít hơn khi Sĩ vào công. Tuy vậy do tầm đánh quá gần nên các đối thủ thường cảnh giác khi Sĩ mon men và cố gắng khống chế, đẩy chúng ra xa. Trung cuộc Sĩ có thể lên tấn công Tướng đối phương từ rất sớm trong khi Tốt gần như không thể (do còn nhiều quân mạnh đối phương và đặc biệt nhiều Tốt trên trung lộ cản trở - bàn kỹ hơn ở mục sau). Sĩ kết hợp các quân khác tấn công cũng nguy hiểm không kém gì các kết hợp của bộ Xe Pháo Mã. Trong nhiều trường hợp Sĩ tỏ ra lợi thế hơn Mã do không bị cản và việc xoay vòng (ngoặt) tấn công nhanh hơn.

Một Sĩ chỉ kiểm soát 4 hoặc 5 điểm trên Cung đối phương do vậy Tướng có thể yên ổn nằm ở những điểm mà Sĩ không với tới. Nhưng thế cũng đủ để Sĩ khoá cứng Tướng tạo điều kiện cho quân khác tấn công hoặc làm bên đó khốn đốn do hết nước đi. Sĩ cũng có thể đánh thẳng vào vị trí Tướng gốc, đẩy bật nó ra tạo cơ hội cho các quân khác tấn công. Đôi khi người ta đặt quân Sĩ tâm địch (đánh được vào tâm Cung địch) rình rập ngay trên đỉnh Cung để khoá đường chạy quan trọng nhất của Tướng và ngăn cản lên Sĩ giả - nếu đối phương lên Sĩ lật thành quân cao là “chén” ngay.

Đến cờ tàn Sĩ có nhiều điểm giống với Mã: một Sĩ thắng Tướng đối phương trơ trụi và hoà khi đối phương còn quân khác. Một Tốt có thể phải hoà với Tướng đối phương (khi thành Tốt lụt) chứ một Sĩ luôn thắng và nếu kết hợp với các quân khác thường có nhiều cơ hội thắng hơn hẳn là Tốt kết hợp với quân đó. Sĩ dễ dàng truy đuổi, dồn ép hoặc khoá chết Tốt trong khi Tốt lại rất ít khi làm được điều đó với Sĩ (chúng tôi có trình bầy cả hai trường hợp trong phần cờ tàn). Trong nhiều ván cờ tàn do “chân ngắn” nên đôi khi bị Tướng đối phương dùng phép lộ mặt không cho Sĩ chuyển cánh dễ dàng. Khi đó có thể phải rất mất công đưa Sĩ vòng về luồn sau lưng Tướng của nó để chuyển sang cánh bên kia.
(còn nữa)