Yêu cầu đạo đức về trách kỷ và trách nhân của nho gia

[saomai_08]

YÊU CẦU ĐẠO ĐỨC VỀ TRÁCH KỶ VÀ TRÁCH NHÂN CỦA NHO GIA
(儒家责己与责人的道德要求)



Dật Danh (佚名 - Trung Quốc)

Trần Duy Khương lược dịch

Từ rất sớm, Nho gia đã nhắc đến yêu cầu về trách kỷ (tự trách bản thân mình).

Sửa lỗi luôn là một công việc đòi hỏi đến nghị lực và sự dũng cảm.

Khổng tử cho rằng, chỉ có nghiêm khắc đối với bản thân và khoan dung đối với người khác thì mới có thể tránh xa điều oán hận. Điểm quan trọng làm phân biệt giữa thánh hiền với người bình thường chính là lấy việc trách người thay bằng trách mình, lấy việc khoan dung bản thân thay bằng khoan dung người khác. Tiền đề của việc trách mình chính là không ngừng suy ngẫm về bản thân và tự kiểm điểm bản thân. Nhưng Nho gia cũng không loại bỏ việc phê bình và chỉ trích đối với người khác, thậm chí còn cho rằng, chỉ cần phê bình và chỉ trích với động cơ lương thiện thì có lợi cho người khác, giúp họ sửa được cái sai của mình. Trong đối đãi với người khác thì cần phát hiện ra ưu điểm và sở trường của người từ trong những sai phạm mà họ mắc phải; trong đối đãi với chính mình thì cần phải cố gắng tìm ra những khuyết điểm và thiếu sót từ trong những thành tích mà bản thân đã đạt được. Khi người quân tử chỉ trích người khác thì cần suy nghĩ đến phương pháp xem làm thế nào thì mới có hiệu quả tốt nhất. Để dốc lòng hướng người khác về điều thiện, người quân tử cần phải có đủ tình yêu thương trong khi phê bình và chỉnh sửa cho người. Quân tử khi trách người thì không được quá nghiêm khắc, khiến người khác cảm thấy thương tổn, oán hận, mà đầu tiên là cần phải suy xét đến sức chịu đựng của người. Một khi vượt quá sức chịu đựng thì sẽ khó lòng đạt đến mục đích khuyến thiện, thậm chí là nảy sinh tác dụng ngược trở lại. Tương tự, khi khuyên răn người khác hướng về cái thiện thì cũng cần xem xét đến tố chất của người ấy, không thể yêu cầu quá cao, vượt quá phạm vi năng lực của người. Nho gia còn đề xướng ra kiểu không trách mà lại trách, không dùng lời mà khuyên người hướng đến cái thiện, cái đẹp. Bản thân tuy hội đủ phẩm cách nào đó, nhưng cũng không vì thế mà yêu cầu người khác một cách quá gắt gao; tuy bản thân không có lỗi lầm nhưng cũng không nên phê phán lỗi lầm của người khác một cách quá đáng, đó chính là đức tính tốt đẹp của người quân tử, tuy không dùng đến lời nói mà thể hiện ra điều thiện vậy!

nguồn vanhoahoc.edu.vn - còn nhiều