Bức họa của Leonardo Da Vinci

[6789]

Những bức hoạ biến đổi từ bức Mona Lisa

Một người có trình độ thẩm mỹ tuyệt hảo ở thời Phục Hưng như Leonardo da Vinci (1452-1519) thì có thể có sự cảm thụ cực kỳ thâm thuý đối với mỹ thuật của các hoạ sĩ tiền bối của ông hay đương thời với ông; nhưng giả sử ta đi ngược thời gian, đem bức tranh lừng danh Nude Descending a Staircase No.2 của Marcel Duchamp (1886-1968) về thời Phục Hưng và trình cho Leonardo da Vinci xem, thì chắc chắn ông không thể nào cảm thụ nổi. Chắc chắn qua cái nhãn quan thẩm mỹ Phục Hưng tuyệt hảo của mình, Leonardo da Vinci cau mày: "Cái này là cái quái gì vậy?"

Trừ khi Leonardo da Vinci là một đấng tiên tri siêu phàm, ông không thể nào có được một thứ trình độ thẩm mỹ vượt thời gian để cảm thụ cái đẹp mỹ thuật sau ông 4 thế kỷ. Ngược lại, Duchamp và chúng ta có vô số điều kiện để nghiên cứu những cái đẹp đã diễn ra trong lịch sử, do đó Duchamp và chúng ta đều có thể thưởng thức các tác phẩm của Leonardo da Vinci và của các nhà danh hoạ khác từ thời Phục Hưng cho đến hậu bán thế kỷ 20. Nói đúng hơn, vì Duchamp qua đời năm 1968, nên chắc chắn ông còn "thua" chúng ta trong việc cảm thụ những tác phẩm xuất hiện trong ba thập niên cuối cùng của thế kỷ 20 cho đến những năm đầu thế kỷ 21.

Nhiều người tin rằng có một thứ cảm quan thẩm mỹ phổ quát và vĩnh cửu, và sự dị biệt giữa các tác phẩm thuộc các thời đại khác nhau chẳng qua chỉ là sự dị biệt trong cách thể hiện.

Không thể nào lại có một thứ cảm quan thẩm mỹ phổ quát và vĩnh cửu. Rõ ràng giữa Leonardo da Vinci và Marcel Duchamp có sự dị biệt toàn triệt ở cảm quan thẩm mỹ, chứ không phải chỉ ở sự khác nhau trong cách thể hiện.

Ta hãy thử so sánh bức tranh Mona Lisa (c. 1503-1506) của Leonardo da Vinci và chính bức tranh ấy đã chuyển hoá qua cảm quan thẩm mỹ của Marcel Duchamp để trở thành bức tranh L.H.O.O.Q. (1919).

Duchamp đã dùng một bản in rẻ tiền của bức Mona Lisa và vẽ thêm một bộ ria mép và chòm râu dê vào khuôn mặt của nàng Lisa, rồi viết thêm dưới chân bức tranh các chữ "L.H.O.O.Q." (đọc theo âm tiếng Pháp thì thành "Elle a chaud au cul", nghĩa là "Cô ả bốc lửa trong cái hĩm"!).

Giả sử Leonardo da Vinci sống lại vào năm 1919 và nhìn thấy bức L.H.O.O.Q. của Marcel Duchamp, chắc hẳn ông phải té ngửa ra vì bị sốc!

Marcel Duchamp, cũng như những người đương thời với ông ở thế kỷ 20, trong đó có chúng ta, tất nhiên đều có điều kiện để cảm thụ cái đẹp trong tranh Leonardo da Vinci. Tất nhiên con đường nghệ thuật của nhân loại không thể dừng lại ở thế kỷ thứ 15, nhưng cái danh tiếng của bức Mona Lisa đã khiến cho rất nhiều người lầm tưởng rằng bức Mona Lisa là sự biểu hiện của cái đẹp mang tính phổ quát và vĩnh cửu! Chính vì thế, Duchamp đã sáng tạo ra bức L.H.O.O.Q. để làm cho người ta giật mình thức giấc từ cơn trường mộng ngây thơ ấy.

Sau Marcel Duchamp, nhiều hoạ sĩ khác bắt đầu làm cho hình ảnh Mona Lisa chuyển hoá qua những góc nhìn mới mẻ khác nữa. Năm 1930, Fernand Léger (1881-1955) vẽ bức La Joconde aux clés, với xâu chìa khoá, hộp cá mòi và các vật dụng thời hiện đại trong một cấu trúc lập thể:

Năm 1954, Salvador Dali (1904-1989) tự hoạ chân dung qua một hình ảnh Mona Lisa siêu thực, với bộ ria vểnh ngược và cặp mắt lồi của chính Dali:

Từ khi Marcel Duchamp qua đời (1968) cho đến nay, có nhiều hoạ sĩ khác đã tái hiện bức Mona Lisa qua cảm quan thẩm mỹ mới mẻ của họ. Ta hãy cùng thưởng thức vài bức.

Năm 1975, José de Guimarães (sinh năm 1939), hoạ sĩ Bồ-đào-nha, đã thực hiện bức La Gioconda Negra, dưới hình thức lai ghép hội hoạ hai chiều và điêu khắc ba chiều. Trong đó, Lisa là một người đàn bà da đen:

José Manuel Merello, hoạ sĩ Tây-ban-nha (sinh tại Madrid năm 1960) cũng vẽ Mona Lisa như một người đàn bà da đen trong bức La Gioconda Negra de Leonardo, với một phong cách mang ảnh hưởng của Picasso:

Năm 1983, Jean-Michel Basquiat (sinh tại Brooklyn năm 1960; mất năm 1988) vẽ bức Mona Lisa, đem người đẹp vào vị trí của George Washington trên nền tờ đô-la Mỹ, với phong cách Pop Art rất gần với lối vẽ graffiti:

- Sưu tầm -