Giáo nhân

[Lâm Đệ]

Khổng Tử ngày xưa dạy chữ “nhân” (người). Học trò của Ngài suốt đời học chữ “nhân”, làm theo chữ “nhân”. Có người đạt tới trình độ có thể làm tướng soái (như Tử Lộ), có người tài có thể trông coi một ấp cả ngàn nhà (như Nhiễm Cầu), có người có thể thắt đai, đội mũ, ngang dọc giữa triều đình (như Công Tây Xích)... Thế mà hỏi những người ấy đã “nhân” chưa, Ngài đều bảo: “không lấy gì làm chắc”. Vì thế mới có chuyện một vị túc nho cả đời đọc sách, làm thơ, đức độ uyên thâm từng khiến thiên hạ phải bái phục. Tưởng “làm người” mà đến thế thì thôi. Vậy mà gặp khi mẹ mất, phải về cư tang ba năm bên mộ cho tròn đạo hiếu, bấy giờ mới nhận ra rằng cả đời mình, chỉ có ba năm ấy là gần với cái đạo làm người nhất mà thôi. Xem thế thì biết chẳng những cái sự đọc sách là không bao giờ hết, mà cái việc làm người kia cũng chẳng bao giờ cùng.



Vậy những sách giáo khoa thời hiện đại dạy cái gì? Dạy nhiều thứ lắm. Cũng phải thông cảm với các nhà giáo dục thời nay. Kiến thức càng ngày càng như trời, như biển. Bao nhiêu môn phải dạy, môn nào sách cũng chất cao như núi, mà quỹ thời gian của kiếp học trò thì có hạn. Thế là theo nghề nào thì cao mấy cũng chỉ chuyên về nghề đó mà thôi, còn những lĩnh vực khác đành lơ mơ, thậm chí có khi mù tịt. Đó gọi là chuyên môn hẹp, càng cao càng hẹp. Dạy làm người tất nhiên cũng có. Nhưng chỉ chiếm một tỉ lệ rất “khiêm tốn”, còn thì phải tập trung quỹ thời gian sư phạm cho việc dạy cộng trừ nhân chia... cho thành thạo, dạy nghề nghiệp, dạy chuyên môn, rồi ngoại ngữ, vi tính... cho cao vút, đặng lúc ra đời biết cách mà làm ăn, mà (có khi) làm “quan”, mà làm tiền, làm kinh tế... Cái sự “làm người” sau này, nếu quả có quan trọng, thì trăm sự trông cậy vào hoàn cảnh, vào gia đình, bè bạn..., vào chính cái con “người” ấy nếu cần thì tự tìm lấy “giáo khoa” mà đọc, mà nghiền ngẫm gặp chăng hay chớ, được đến đâu hay đến đó... Cho nên đừng ai lấy làm ngạc nhiên khi thấy một kĩ sư, thậm chí một tiến sĩ không hiểu nổi một câu ca dao...



Còn nhớ sách giáo khoa vỡ lòng ngày trước (không biết bây giờ còn không) có một câu đố rất hay: “cái gì cao lớn lênh khênh/đứng mà không tựa ngã kềnh ngay ra”. Thầy giáo giảng đó là cái thang. Và hình như cũng chỉ giảng thế mà thôi. Sau này lớn lên, cuộc sống gặp trăm bề ngang dọc, câu đố đó được hiểu ra rằng ở đời, nếu không “tựa” vào một cái gì đó, ví dụ ô dù, thế lực, bè cánh nọ kia... thì dù có leo được lên cao, cũng khó mà đứng vững. Có biết đâu rằng câu đố ấy của dân gian, vốn ngụ ý cái điểm “tựa” kia hoàn toàn khác. Đó chính là kiến thức “làm người” mà nếu có để tựa vào đó, con người ta sống ở đời, sẽ chẳng lo bị nghiêng ngả đi đâu. Lúc “vỡ lòng” ấy, nếu được thầy giáo giảng cho như thế thì sau này, hẳn sẽ còn hay thêm ra biết bao nhiêu.



Kí ức trên cũng hao hao chuyện cụ Nguyễn Trãi ngày xưa dạy vua Lê Thái Tôn. Cụ dạy có đúng một chữ: “chỉ”, không thêm nửa chữ thứ hai. Nghĩa của chữ “chỉ” (chữ Hán) đó được cụ giảng đại ý: “chỉ” nghĩa là yên ổn với cái gốc, cái điểm tựa, hay cái chỗ của mình. Lúc nào cũng phải như thế, nếu có phải rời xa, thì cũng chỉ là tạm thời, không thể rời mãi mãi. Ví dụ chỗ của vua là ở trong cung, nếu có phải đi ra ngoài, thì cũng chỉ là tạm thời, rồi cũng phải quay về trong cung. Gốc của vua là ở nhân nghĩa. Nếu có phải trấn áp ra oai, sử dụng hình phạt... thì cũng chỉ là để răn đe... rồi cũng phải trở lại ngay cái gốc nhân nghĩa ấy... Rời xa cái gốc, cái điểm “tựa” của mình thì đừng nói thứ dân, đến bậc làm vua cũng dễ “ngã kềnh” y như cái thang thuở “vỡ lòng” kia vậy. (st)

[ChienKhuD]

"Chỉ" phải có "quán" thì mới mau thành tựu. Đạo Phật cũng có hai pháp môn. Một pháp môn là Chỉ tức là dừng lại, đừng để cho nó chìm xuống thêm, đừng để cho nó lăn thêm, dừng lại để đứng dậy. Và một pháp môn là Quán, tức là nhìn sâu. Chỉ và quán, hai cái nương vào nhau. Chỉ làm cho quán thành công. Và quán giúp cho chỉ xảy ra mau hơn. Cho nên chỉ phải có quán. Hai cái nó nương vào nhau, chứ không phải là cái này có trước rồi cái kia có sau. Đức Thế Tôn từng dạy: Như chim có hai cánh, người tu phải có chỉ và quán.

Bàn theo văn tự (luận ngữ) thì dễ. Nhưng để thực hành được thì khó vô cùng. Có đúng không bác?

[PhiHuong]

Không biết tên mà nick lại nhiều quá nên chẳng biết gọi thế nào cho phải ! gọi là bác đệ thì vô nghĩa, gọi là huynh đệ hoặc anh đệ thì nghe cứ lủng củng, thôi thì gọi là Lão Đệ vậy. Nhưng mà Lão ấy lại hơn tuổi mình thế mới khó chứ !!!

Bài viết của Lão Đệ rất hay ! Nhất là đoạn ví von cái thang với những điểm tụa để mà leo lên, còn chữ Chỉ (止) mà cụ Nguyễn dạy cho vua Lê cũng huyền diệu như có lò xo biết dừng đúng lúc. Bác Dê giảng pháp Chỉ Quán (止觀 ) của nhà Phật rất thâm sâu như đã tới cội nguồn.

- Cùng là chữ Chỉ (止) nghĩa là dừng lại, nhưng có lẽ chỗ dùng khác nhau. Cụ Nguyễn đưa ra chữ Chỉ (止) là gốc ở Kinh Dịch “động tĩnh bất thất kỳ thì”, nghĩa là hành động hay dừng lại đều hợp lẽ không sai với thời. Còn với pháp Chỉ Quán (止觀 ) của nhà Phật thì Chỉ là dừng lại, Quán là soi ngắm. Nghĩa là khi hành thiền không nên để miên man vô định mà phải soi ngắm lại để rồi chiêm nghiệm, cũng là yên định để xét thấu chân tâm.

Chẳng rõ luận như thế có đúng không nữa ?!

[MinhTommy]

- Cùng là chữ Chỉ (止) nghĩa là dừng lại, nhưng có lẽ chỗ dùng khác nhau. Cụ Nguyễn đưa ra chữ Chỉ (止) là gốc ở Kinh Dịch “động tĩnh bất thất kỳ thì”, nghĩa là hành động hay dừng lại đều hợp lẽ không sai với thời. Còn với pháp Chỉ Quán (止觀 ) của nhà Phật thì Chỉ là dừng lại, Quán là soi ngắm. Nghĩa là khi hành thiền không nên để miên man vô định mà phải soi ngắm lại để rồi chiêm nghiệm, cũng là yên định để xét thấu chân tâm.

Chẳng rõ luận như thế có đúng không nữa ?!

Đúng là chữ Chỉ của cụ Nguyễn có khác với chữ Chỉ trong nhà Phật đấy bác ạ. Theo những gì em nhớ thì Chỉ, Quán trong nhà Phật là 2 trong Lục Diệu Môn. Chỉ là giai đoạn điều phục vọng tâm sau đó mới tiếp tục đến Quán. Quán cũng chưa phải cao nhất, cũng chưa phải cuối cùng. Yên định để thấu chân tâm hình như là Tịnh thì phải. Cảm ơn các bác với những kiến thức uyên thâm, càng đọc càng thấy mình như ếch ngồi đáy giếng

[ChienKhuD]

Đúng là chữ Chỉ của cụ Nguyễn có khác với chữ Chỉ trong nhà Phật đấy bác ạ. Theo những gì em nhớ thì Chỉ, Quán trong nhà Phật là 2 trong Lục Diệu Môn. Chỉ là giai đoạn điều phục vọng tâm sau đó mới tiếp tục đến Quán. Quán cũng chưa phải cao nhất, cũng chưa phải cuối cùng. Yên định để thấu chân tâm hình như là Tịnh thì phải. Cảm ơn các bác với những kiến thức uyên thâm, càng đọc càng thấy mình như ếch ngồi đáy giếng

Chỉ là thể, Quán là dụng. Do vậy Chỉ là phương tiện của Quán, Quán cũng là phương tiện của Chỉ. Lục Diệu Môn thuộc "bất định chỉ quán" tức là sự quán sát không có phân biệt thứ tự trước sau, hoặc là sâu cạn, chỉ do khả năng quán chiếu mà thể nghiệm mọi trạng thái thiền cảnh, không hạn định. Ngoài Bất Định Chỉ Quán còn có Tiệm Thứ Chỉ Quán (quán sát từ cạn đến sâu) và Viên Đốn Chỉ Quán (cảnh giới của sự chứng ngộ, tâm đối cảnh đều tương ứng với đạo lý, tự tại vô ngại).

Dùng từ ngữ thì dài dòng khó hiểu. Tinh thần chính của phép thiền Chỉ Quán là khi ngồi, khi nằm, khi đi, khi đứng, khi thay đồ, khi tắm rửa... lúc nào cũng nhất tâm ở trong thiền định. Nhiều nhà Phật học dùng từ ngữ rắc rối, trừu tượng mà làm mất đi tính sáng sủa vốn có của Phật pháp. Có một vị Phật tử làm nghề thợ rèn đến hỏi thầy mình: “Thưa thầy, thầy dạy con pháp tu để được an tâm.” Ông thầy nói: “Có gì lạ đâu, ông làm thợ rèn thì biết rồi, muốn được những món đồ thuần kim loại, bén tốt thì phải loại hết những cặn bã trong kim loại ra, từ đó tạo thành những món đồ tinh ròng tốt đẹp. Tu hành cũng như thế, lọc bỏ hết cặn bã trong tâm đi thì sẽ được an tâm thôi”.

[Lâm Đệ]

Bác Phihuong luận bàn về Dịch nghe đã thật hóa ra xưa nay bác với Chu Hy , Trình Di vốn là người nhà ,ngôn ngữ khúc triết, ý tưởng sâu xa như đã rớ tới cái thần của lẽ đi lại
Bác D xem ra đã qua lại chốn Thiền môn lâu ngày ,nghề chăn trâu đã đến cảnh giới Thõng tay vào chợ rồi chăng ? trong ngôn ngữ và hành xử phảng phất cái nét của kẻ lý sự viên thông Chúc mừng bác .Cái đó ai cũng phải bảo nhiệm thôi

[ChienKhuD]

Bác Phihuong luận bàn về Dịch nghe đã thật hóa ra xưa nay bác với Chu Hy , Trình Di vốn là người nhà ,ngôn ngữ khúc triết, ý tưởng sâu xa như đã rớ tới cái thần của lẽ đi lại
Bác D xem ra đã qua lại chốn Thiền môn lâu ngày ,nghề chăn trâu đã đến cảnh giới Thõng tay vào chợ rồi chăng ? trong ngôn ngữ và hành xử phảng phất cái nét của kẻ lý sự viên thông Chúc mừng bác .Cái đó ai cũng phải bảo nhiệm thôi

Cảm ơn bác. Tôi thực tập theo pháp môn niệm Phật. Do có duyên từ nhỏ (ông nội là cư sĩ Tịnh độ tông) nên tiếp xúc nhiều với kinh sách nhà Phật. Giáo lý thì thuộc nhiều mà trải nghiệm chẳng có bao nhiêu. Rốt cuộc chỉ là kẻ tập tành ba rọi mà thôi.

[roamingwind]

Trời đất, toàn những tay lảo luyện.

Nói chuyện dạy.
Thế giới ngày nay chuyên về kỷ thuật nhiều, bên Mỹ tổng thống Obama đang lo làm sau Mỹ có thể cạnh tranh với các nước khác, nhất là Trung Quốc , nên càng đẩy nền giáo dục kỷ thuật và khoa học. Tuy nhiên tôi có đọc vài bài luận của các giáo sư nổi
tiếng, họ than là cái dạy ngày nay nó hỏng rồi. Toàn là dạy cho học trò nhớ và giải,
không kích thích sự tò mò. Vì có tò mò mới có khám phá mới. Tôi nhớ có đọc là có lần nhà khoa học Richard Feyman (giãi Nobel Vật Lý) được mời qua Brazil để dạy Vật Lý, sau một thời gian được hỏi ý kiến Feyman lắc đầu nói -- "tại Brazil không có nền giáo dục khoa học!" (no science is being taught in Brazil!). Các ông dạy học trò nhớ chử, không dạy khoa học. Feyman kể lại trong thời gian dạy học tại Brazil ông ta không thể làm cách nào cho học trò đặc câu hỏi trong lớp (One other thing I could never get them to do was to ask questions.). Xem nguyên bài tại http://v.cx/2010/04/feynman-brazil-education.

Trở lại chuyện giáo nhân . Ai cũng bỏ tiền cho con cái đi học trường tốt trường giỏi.
Không ai chịu bỏ tiền kiếm cách nào cho con cái, và mình, an vui trong mọi
hoàn cảnh. Thời nào thì thời, vui cái đã . Đúng cũng vui, sai cũng an. Giàu thì sướng, nghèo cũng vui. Chuyện này tôi càng lớn càng thấy rất lạ. Vấn đề căn bản như vậy không ai lo.

[Lâm Đệ]

Hiếm thấy trẻ con ở đâu chăm học như trẻ con Việt Nam, nhìn cái hình này yêu vô tả .Chúng ta đều thấy hình ảnh mình thời thơ ấu ở đây

[roamingwind]

Hiếm thấy trẻ con ở đâu chăm học như trẻ con Việt Nam, nhìn cái hình này yêu vô tả .Chúng ta đều thấy hình ảnh mình thời thơ ấu ở đây

Hồi nhỏ cũng có bàn học. Lớn hơn và làm bằng gổ. Hai ngăn. Đủ cho hai người ngồi học chung cùng lúc. Lúc về VN lần đầu tiên, đứng trước nhà củ
muốn vào xem cái bàn học còn đó hay không, mặc dầu vẫn biết chắc là không còn. Tình cảm.

Có đều. Bây giờ nghe nói con nít VN bị bắt học nhiều lắm. Dịch vụ dạy kèm
dạy thêm rất phát đạt. Học ngày không đủ tranh thủ học đêm.
Hồi xưa Nguyễn Công Trứ không đủ thì giờ chơi nên "quân tử sách đèn đi chơi đêm", bây giờ con nít xách đèn học bài đêm. Tôi vẫn nghĩ có cái gì không
ổn trong lối dạy đó.