Thế tốt, thế xấu và những điểm yếu kém

[mathuyenxua]

Trích & tóm lược từ : Cờ Tướng Trung Cuộc
Trần tấn Mỹ - Phạm tấn Hòa – Lê thiên Vị - Quách anh Tú
(Hội Cờ Thành phố Hồ chí Minh xuất bản 1992 )

3. MỐI LIÊN QUAN VỚI QUÂN ĐỐI PHƯƠNG

Trong một ván cờ, không chỉ có mối liên quan giữa những quân cờ cùng phe do liên kết, phối hợp nhau mà còn có cả những mối liên quan với các quân cờ của đối phương. Những mối liên quan này xung khắc, mâu thuẫn nhau nhằm hạn chế sức mạnh, tầm hoạt động của nhau. Nếu mâu thẫn gay gắt sẽ dẫn đến việc tiêu diệt lẫn nhau.

Do đó, những mối liên quan đối nghịch này thường đưa đến tình trạng là khi các quân bên này phát huy càng cao sức mạnh của mình thì càng hạn chế sức mạnh của các quân đối phương. Ngược lại nếu chúng không biết phát huy sức mạnh của chúng, hay chơi những nước sai lầm thì sẽ tạo điều kiện để các quân đối phương phát huy sức mạnh cao độ. Tất nhiên trong trường hợp hai bên đều chơi chính xác thì thế lực cân bằng, nếu bên này mạnh ở cánh này thì bên kia mạnh ở cánh kia. Trong mối liên quan vô hình giữa lực lượng hai bên, thực chất là một cuộc đấu tranh quyết liệt để giành giật không gian trên bàn cờ, giành quyền chủ động, cuối cùng là lời quân, lời chất, để rồi giành lấy chiến thắng.

Những ván cờ vừa nêu trên đã minh họa cho chúng ta thấy rõ : nhiều quân cờ vốn chiếm vị trí tốt phát huy được năng lực của chúng, nhưng do đối phương sai lầm càng giúp các quân này phát huy tối đa sức mạnh tấn công hơn.
Sau đây chúng ta xem một ván cờ thế để minh họa cụ thể mối liên quan giữa hai lực lượng.

Thế cờ Tiên chỉ có 2 Pháo là quân chủ lực tấn công, còn Hậu có đến 2 Xe, 1 Pháo, 1 Mã và đủ 5 Chốt. Tương quan lực lượng rõ ràng Tiên quá thua sút nhưng 2 Pháo chiếm vị trí tốt, phát huy tối đa sức mạnh, trong khi các quân bên Hậu đứng ở những vị trí xấu đã " nối giáo " cho địch uy hiếp Tướng mình.
Bây giờ Tiên mở cuộc tấn công như sau :

01. P1.2……X7/1
02. P1/4……P7/2
03. P1.1 !.....P7/1
04. P1-8…...P7-3
05.P8.2 !

Nếu :
05. P8.3……P3/3
06. P5/5……X7.1
07. S4.5……X7-5
08. P5.6……X5-2
09. P8-9……X2.2, Hậu phản tiên, ưu thế thắng.

05…………..P3/2
06. P8-1……P3-8

Nếu Hậu đi :
06…………..X7.1
07. P1.1…….X7/1
08. P1/4……P3.2
09. P5/1, thắng.

07. P1/3……P8.3
08. P1-8……P8-3
09. P8.4

Nếu như :
09. P8/2……X5-3
10. P8-5……P3-5
11. Pt-8…….P5-4
12. P8.2……Tg/1, Tướng bên Hậu thoát khỏi tử địa, Hậu thắng.

09………….P3/4
10. P8/6……P3.6
11. P8-2……P3-7


Trường hợp Hậu đi :
11…………P3-5
12. P2.5…...X7.1
13. P2.1…...X7/1
14. P2/1…...X7.1,
Hậu vi phạm luật "trường tróc " nếu không đổi nước sẽ bị xử thua. Còn Tiên được quyền chơi một lần chiếu, một lần hăm chiếu bí, luật cho phép.

12. P5/5 !

Nếu Tiên vội đi :
12. P2.2…..P7/2
13. P5/5…..X5-3
14. S4/5…..P7-5
15. P5.3…..X3.8
16. Tg.1…..X3/1
17. Tg/1…..X3-5, Hậu thắng.

12…………P7.1
13. Tg.1…..P7/1
14. Tg.1…..P7/1
15. S4/5…..P7-5
16. S5/4…..P5-8
17. P2-5 , thắng.

Xem ván cờ, chúng ta thấy các quân bên Tiên liên kết, phối hợp nhau rất đẹp, kể cả các quân Tướng, Sĩ, Tượng. Đây quả là một kiểu hợp đồng tác chiến mẫu mực. Còn các quân bên Hậu chỉ có mỗi con Pháo là tích cực chống đỡ, nhưng bản thân nó lại là một quân "phục vụ" đắc lực cho đối phương tiêu diệt phe nó để cuối cùng Tướng "chết trân giữa trận tiền".

Do đó chúng ta thấy rõ giữa quân cờ hai bên cũng có mối liên quan khắng khít nhau. Chính các quân bên Hậu đã giúp sức rất nhiều cho con Pháo biên của bên Tiên phát huy năng lực tối đa.

Dù sao đây cũng là một ván cờ thế, do người ta bày ra để thưởng thức cái hay, cái đẹp của môn cờ.

Bây giờ chúng ta xem một ván cờ bàn để thấy trong thực tiễn cũng có lắm ván cờ đầy tính nghệ thuật.

Tất nhiên ở đây chúng ta quan tâm giai đoạn trung cuộc và chủ yếu là vấn đề giành vị trí, giành thế. Một bên chủ động, sẵn sàng hi sinh quân để giành thế, đẩy quân đối phương vào tình trạng bị động đối phó triền miên. Mối liên quan ở đây cũng bộc lộ rõ giữa lực lượng đôi bên. Nếu các quân bên Tiên tích cực, linh hoạt, phát huy tối đa năng lực chiến đấu thì các quân bên Hậu lại thụ động, gò bó, hạn chế tối đa sức mạnh của mình.

Ván cờ diễn ra từ đầu như sau :

01. P2-5…..P2-5
02. M2.3….M8.7
03. X1-2….X9-8
04. X2.6….P8-9
05. X2-3….X8.2
06. P8.2…..M2.3
07. M8.9….X1-2
08. P8-7…..M3/5
09. X9.1…..P9/1
10. X9-4…..P9-7

Sau 10 nước, hai bên tích cực triển khai quân các cánh, coi như đã hoàn tất giai đoạn khai cuộc, các mâu thuẫn xung đột đang diễn ra gay gắt bên cánh trấi của bên Hậu. Con Xe bên Tiên đang bị bắt, nếu bây giờ X3-4 coi chừng Pháo bên Hậu ăn Chốt đầu bắt Xe mất. Còn nếu X3-1 thì Hậu đi X8.4 để Mã bắt Xe rồi rồi X8-7 ăn Chốt , uy hiếp Mã bên Tiên. Tình thế rất căng thẳng đặt ra cho bên Tiên nhiều khó khăn phải giải quyết. Nhưng Tiên đã có kế hoạch chơi trung cuộc nên sẳn sàng chập nhận nguy hiểm :

11. X3-4…..P5.4
12. M3.5…..M5.6
13. M5.3 !....M6/5
14. M3.4 !....X8/1

Tiên hy sinh Xe để giành thế chủ động, Hậu đang bộc lộ nhiều điểm yếu ở cả hai cánh. Bây giờ Tiên thực hiện chiến dịch càn quét đẩy các quân đối phương vào thế tê liệt thụ động hoàn toàn.

15. X4.8 !.....X2-1
16. P7-9…...T3.1
17. X8-2 !.....X8-9
18. P9-1 !.....T7.9
19. X2.6……P7.5
20. X2-3……P7-5
21. P5.4 !......M5.6
22. X3-5……X9-5
23. P1.3 !.....P5/4
24. T3.5……M6/7
25. P1-2……M7.9
26. P2-3……M9/7
27. C7.1 !

Sau một loạt nước đi đầy thông minh táo bạo, Tiên đã giam tất cả quân của đối phương, từ trung lộ đến cánh trái . Bây giờ Tiên cần điều động con Mã tham gia trận quyết chiến cuối cùng. Liệu con Xe cánh mặt của bên Hậu có ra kịp để chống đỡ và phản công không, chúng ta xem tiếp.

27…………..X1-2
28. M9.7……X2.4
29. M7.5 !......T1/3

Con Tượng này hồi nảy cứu mạng con Xe, bây giờ chính nó làm chậm bước tiến của Xe bên Hậu.

30. M5.4 !.......X2-6
31. M4.3…….X6/3
32. M3/1, Hậu đầu hàng.

Qua các phần trên, cung cấp cho chúng ta nhiều hình ảnh cụ thể để có khái niệm về THẾ một cách đầy đủ, từ vị trí, chỗ đứng của quân cờ đến các mối liên quan hợp tác hoặc đối kháng giữa chúng với các quân cờ bạn và quân cờ đối phương.

Cũng qua những thí dụ trên chúng ta càng hiểu rõ thêm về giá trị của các quân, nhất là phần giá trị biến động của chúng. Mặt khác, chúng ta cũng được cung cấp nhiều hình ảnh về các khâu yếu kém trong trận hình của bên này hoặc bên nọ. Đặc biệt hai thí dụ vừa qua cho thấy nguyên nhân chính khiến bên Hậu bại trận là do Tướng bị Xe chận bít đường hoặc bị Mã nhập cung. Đó là khâu yếu kém tai hại nhất.

Trong chơi cờ, nếu phải bị động đối phó là điều không hay nhưng đó chưa phải là điều đáng lo nhất. Điều đáng lo nhất chính là trong trận hình có những điểm yếu kém. Vì khi có những điểm này thì đối phương sẽ khai thác, khoét sâu để phá vỡ thế trận của ta.

Vậy những điểm yếu kém là những điểm nào ?

Những điểm yếu kém có rất nhiều dạng. Chẳng hạn quân cờ bị ghim là một điểm yếu kém, con Mã qua đất địch bị nhốt là một điểm yếu kém, con Xe thọc xuống sâu trong lúc Tướng bị uy hiếp không kịp đưa Xe về cứu viện là một điểm yếu kém, con Mã nhập cung bị địch đánh Pháo đầu ghim cứng khiến Tướng không nhúc nhích được là một điểm yếu kém, các quân bị đối phương đánh chia cắt không liên lạc nhau được là một điểm yếu kém, các quân tập trung dồn qua một cánh gây cản trở ách tắc khó hoạt động là một điểm yếu, các quân đứng rời rạc không liên kết, phối hợp được cũng là một điểm yếu kém, trận địa hỗn loạn cũng là một điểm yếu kém, khuyết Sĩ, Tượng cũng là một yếu kém, trung lộ thiếu quân phòng thủ cũng là một yếu kém, một cánh trống trải cũng là một yếu kém, Tướng lộ hoặc leo lên lầu hai, lầu ba là một yếu kém…..

Nói chung là trong trận hình có những nhược điểm mà địch có thể khai thác tấn công buộc ta phải chống đỡ đều là những điểm yếu kém. Chính từ những điểm yếu kém này mà đối phương sẽ có kế hoạch tập trung quân khai thác tấn công. Nếu ta kịp thời phát hiện điểm yếu kém của mình, nhanh chóng tập trung quân đối phó hoặc tìm cách giải quyết thì có thể ngăn chặn được hay hóa giải được các điểm yếu kém này.

Liệt kê ra thì dễ nhưng trong khi đang giao đấu đôi khi rất khó phát hiện.

Chúng ta xem vài thí dụ sau :

Hình trên là ván đấu giữa hai cao thủ chơi đến nước 20.
Tình thế xem ra đều bình ổn. Vừa rồi Hậu đã đưa Xe xuống ngăn cắt sự liên lạc giữa Pháo và Mã bên Tiên, chuẩn bị tấn Chốt 3 qua hà uy hiếp Mã 7 bên Tiên . Rõ ràng Tiên đang bộc lộ một điểm yếu kém.

Bây giờ Tiên có thể chơi :
a) Một là :
21.M7.6 ?.....C3.1
22.T5.7…….X8-2
23. M6/5…..( như : 23. S5/6…X2- 4, 24. M6/5…X4/2 bắt Tượng, Hậu ưu )
23………….X2.2
24. S5/6……X2-3, bắt Tượng, Hậu ưu.

b) Hai là :
21. M7/6…..C3.1
22. T5.7, Tiên giữ được thế trận nhưng lui binh hơi tiêu cực.

Trước tình thế nây, Tiên phát hiện các quân bên Hậu tập trung ở cánh mặt hơi dày, đó là một điểm yếu kém có thể khai thác được. Tiên quyết định hi sinh quân để chơi tích cực hơn :

21.M5.7 !

Đổi Mã lấy một Chốt, một Tượng lại có thế công là điều có thể chấp nhận. Vì sau đó với Xe, Pháo ở cánh trái, Tiên có thể uy hiếp đối phương mà Xe đối phương đang ở cánh bên kia không kịp điều động về chi viện.

21…………..C1.1

Hậu muốn ăn Mã nên chơi nước nầy rất nguy hiểm. Nếu xem xét kỹ thì Hậu nên đi :
21…………P4-3.

Có hai khả năng sau :
a) Một là :
22. Ms.6…...T5.3
23. C7.1…...X8/3
24. C7.1…...X8-2
25. M6.8…..P3.2
26. M8.7…..C1.1, Tiên hơi ưu.

b) Hai là :
22. X8.2…..Ps.3
23. M7.6….Pt-8
( như: 23……Ps-4 ?, 24. C7.1….T5.3, 25. M6.7….P4-6, 26. M7.6…..X8/3,
27. P8-7….T3/5, 28. T5.7…..T5.3, 29. T7/9…..T3/5, 30. P1-7 Tiên ưu. )
24. X8-7…..P8/2
25. X7-8…..X8/3
26. P8-7…..M7/6
27. X8.1…..P8/1
28. X8-6….M1.3
29. X6/2…..M3.4
30. X6/2…..M6.7, hai bên cân bằng.

22. X8-9….T5.3

Hậu còn có thể chơi :
22……….P4-3 chống đở được, vì nếu :
23. Ms.6….Ps-1 ( không nên : 23…..T5.3, 24. P8.5….M1.3, 25. M6.7….Ps.2,
26. C7.1…..X8/3, 27. X9.2…..Ps.2, 28. X9-3 Tiên ưu )
24. M7.9….P1.2
25. X9.1…..X8/3, Hậu hơi kém phân nhưng đủ sức đối công hoặc phòng thủ.

23. X9-7…..P4.4 ?
24. X7.2…..M1.2
25. X7.1…..P4-3
26. X7-6…..X8/3
27. P8/3…...X8-6
28. X6/5, bắt Pháo để sau đi 29. P8.4 ăn Pháo.

Có những trường hợp bên này hoặc bên kia lộ rõ các điểm yếu kém nhưng đôi lúc có những chỗ vốn không phải yếu kém, trong quá trình chiến đấu lại hóa ra là điểm yếu kém. Do đó phải kịp thời nhận thấy những tình huống này.

Chúng ta xem ván cờ sau :

Ván nầy cũng của hai danh thủ chơi được 20 nước, bây giờ đến lượt Tiên đi. Các điểm yếu của hai bên đều lộ rõ nhưng con Xe bên Hậu ở trung lộ có gì yếu kém đâu ?. Ấy vậy mà ….

21.P9.3…..S5/4
22.Tg-4…..S6.5
23.X8.2 !

Vừa rồi, nếu Hậu xem xét kỹ lúc đối phương xuất Tướng thì nên 22…..P8/6 phòng thủ vững chắc. Vội lên S6.5 là một sơ hở, tạo ra điểm yếu ở trung lộ mà ta sẽ thấy sau đây.

23………..T7.5 ?

Do chưa thấy nguy hiểm nên Hậu lại sai lầm gát Tượng, chứ nếu chơi 23……M3/1 thì còn chiến đấu căng thẳng.

24. X8-7 !!....X7-2

Bây giờ nhìn thấy thì đã quá muộn, vì nếu:
24………..T5/3 ăn Xe thì:
25.P3-5…..S4.5
26.P5/3…...P9-5
27.P5.3 Tiên hơn quân, ưu thế.

25.P3-7…..P8-6
26.Tg-5…..T5/3
27.P7-5…..Tg-6
28.P5/3…..P9-6
29.X4-3…..Pt/1
30.X3.7…..Tg.1
31.X3/1…..Tg/1
32.X3-5…..Pt-3
33.T7.5…..X2/6
34.X5.1…..Tg.1
35.T5.7…..X2-1
36.M7.6, Hậu chịu thua.

Chúng ta xem tiếp trường hợp điểm yếu kém là do Tướng phải thượng lên, trở thành mục tiêu cho đối phương tấn công.

Ván cờ trên là của hai đấu thủ chơi đến nước 30, tức là ở giai đoạn cuối trung cuộc, sắp chuyển sang cờ tàn, bây giờ đến lượt Tiên đi :

31.X4/4…..M5.3

Con Mã không về mà nhảy xuống sẽ bị đối phương truy bắt tạo thêm một điểm yếu.
Thế nhưng nếu Hậu đi :
31………..X3.3
32.M2/3…C5.1
33.P8.3….X3-5
34.P8-5 !
Hậu không dám ăn Pháo vì Mã bên Tiên nhảy chiếu bắt lại Xe, buộc Hậu đi tiếp :
34………M5.3
35.X4-7, Tiên ưu lớn.

Nếu Mã nhảy về thì khá hơn :
31…………M5/4
32.P8.4……X3.3
33.M2/4
( Nếu 33.M2/3…C3.1, 34.M3.4….Tg/1, 35.M4/6….X3-4, 36.P8-5….S4.5,
37.M6/5….X4.3, Hậu ghim Mã sẽ bắt chết ở nước sau 38……P2.5 )
33…………C3.1
34.P8-5…..T5.3
35.M4.3….Tg-4
36.X4-6….P2.3
Hậu tuy kém thế nhưng còn chống đỡ lâu.

32.X4-7…..M3.1
33.P8-5…...P2.3

Hậu nên :
33………...X3.3
34.P5.4…..X3-5
35.M2/3….Tg/1
36.C7.1…..S6.5
37.C7.1, Tiên ưu thế nhưng Hậu còn chống đỡ lâu.

34.X7-3…..Tg-4
35.X3-6…..Tg-5
36.X6.3…..C3.1
37.P5.4…..T5.7
38.X6-8….M1/2
39.X8.2…..Tg.1
40.X8/3…..M2.4
41.Tg.1…..C3-4
42.Tg-4…..X3.1
43.M2/4….Tg/1
44.P5/2…..X3.5
45.X8.3…..Tg/1
46.M4.5, Tiên thắng.

Ván cờ này cho chúng ta thấy khi Tướng đứng ở chỗ xấu, tức là có điểm yếu thì vô cùng nguy hiểm, vì đối phương sẽ tập trung vào đó để khai thác tấn công. Do đó trong chơi cờ nếu xác định mục tiêu cuối cùng là chiếu bí Tướng, thì đồng thời cũng phải nhấn mạnh : nhiệm vụ hàng đầu của mọi loại quân là phải tham gia bảo vệ an toàn cho con Tướng của mình. Nếu ăn được nhiều quân đối phương mà rồi Tướng của mình bị chiếu bí thì việc lời quân, lời chất cũng chẳng có ý nghĩa gì.