Cách sửa nói ngọng N và L cho mọi người và bàn về lỗi chính tả

[laotam]

Bàn về chính tả tiếng Việt

Xếp hạng Văn bản - Thông tin sự kiện

Nhân WTT đang có một cuộc tranh luận sôi nổi về chính tả tiếng Việt, hôm nay chủ nhật rảnh rỗi, mình cũng xin có một bài viết về vấn đề này. Tất nhiên mình không phải là nhà ngôn ngữ học, nhưng do hoạt động khá nhiều trong lĩnh vực báo chí và ngôn ngữ nên cũng muốn có đôi dòng bàn luận cho vui.

Tiến sĩ ngôn ngữ học Phạm Văn Tình (viện Ngôn ngữ học) viết như thế này: “Chính tả là một vấn đề vừa mang tính quy tắc, nhưng cũng lại là vấn đề thuộc về thói quen, thuộc phạm trù văn hóa.” Chính vì thế, trừ những cách viết chính tả phân biệt đúng/sai rõ ràng, như “bánh chưng” chứ không phải “bánh trưng”…, thì có một số trường hợp viết như thế nào cho đúng vẫn là vấn đề gây nhiều tranh cãi, ví dụ: “chia sẻ” hay “chia xẻ”, “i ngắn” hay “y dài”, “dông” hay “giông”…

Sau một quá trình thường xuyên tiếp xúc với thứ tiếng Việt lưu hành trên văn bản, báo chí, từ điển… thì mình có kết luận về cặp “chia sẻ”/ “chia xẻ” như thế này:

“Chia sẻ” và “chia xẻ” đều là những từ đúng trong tiếng Việt, nhưng ý nghĩa có khác nhau nên được sử dụng trong những ngữ cảnh khác nhau. “Sẻ” ở đây là san sẻ, từ “chia sẻ” thường được dùng khi nói đến sự đồng cảm và san sẻ một nỗi niềm, một trạng thái tinh thần, ví dụ: chia sẻ niềm vui nỗi buồn. “Xẻ” nghĩa là cắt xẻ, chia ra làm nhiều phần, ví dụ: chia năm xẻ bảy.

Cũng có ý kiến cho rằng từ “chia sẻ” dùng để chỉ thứ trừu tượng (chia sẻ tình cảm) còn “chia xẻ” dùng cho thực thể (xẻ đất, xẻ gỗ), tuy nhiên mình thấy điều đó chỉ đúng với đa số trường hợp chứ không phải là tất cả. Mình vẫn bảo lưu ý kiến dùng “chia sẻ” hay “chia xẻ” là tùy theo ngữ nghĩa. Chẳng hạn như cùng nói đến một thứ trừu tượng là “quyền lực”, nhưng “chia sẻ quyền lực” lại có nghĩa nhường bớt quyền lực của mình cho người khác, trong khi “chia xẻ quyền lực” nghĩa là phân tách quyền lực, mang tính vị kỷ hơn nhiều. Hay như trong trường hợp “nhường cơm sẻ áo” thì dù chiếc áo là thực thể, nhưng nghĩa ở đây là san sẻ chứ không phải xẻ cái áo làm đôi nên không viết “nhường cơm xẻ áo”. Tất nhiên nếu ai bảo tôi cứ xẻ cái áo làm đôi đem cho một nửa hoặc đem bán thì lại là chuyện khác, nhưng nó lại không mang nghĩa của câu nói đã được xếp vào danh sách các thành ngữ tiếng Việt.

Từ “dông” và “giông” (theo nghĩa chỉ hiện tượng thời tiết) thì mình thấy cả hai đều được sử dụng rất nhiều trên các văn bản chính thức và đều được chấp nhận là cách viết đúng. Tác phẩm “Giông tố” của cụ Vũ Trọng Phụng – người được mệnh danh là “ông vua phóng sự đất Bắc” – được tái bản rất nhiều lần. Tuy nhiên, khi tra Từ điển Tiếng Việt thì cách viết đúng phải là “dông”.

Lại có ý kiến tranh cãi nên viết “i” hay “y”. Đây quả là một câu chuyện tốn nhiều bút mực. Theo “Quy định về chính tả trong sách giáo khoa cải cách giáo dục” của Bộ Giáo dục và Ủy ban Khoa học Xã hội Việt Nam thì có một số quy tắc về viết “i" và “y” như sau:

- Nguyên âm trong các âm tiết mở, theo quy định là phải viết i ngắn: kĩ (thuật), lí (thuyết), mĩ (thuật), hi (vọng), (nghệ) sĩ...

- Nguyên âm đứng một mình (âm tiết độc lập) thì sẽ viết i ngắn nếu là từ thuần Việt : ỉ (eo), ì (à) ì (ạch), (béo) ị, (ầm) ĩ,... và y dài, nếu là từ Hán Việt: ý (kiến), (lưu) ý, y (sĩ), (chuẩn) y...

- Nguyên âm đứng đầu âm tiết, có tổ hợp nguyên âm hoặc nguyên âm đôi, viết y dài: yêu (quý), yểu (điệu), yến (tiệc), yêng (hùng), huỳnh huỵch...

- Trong các âm tiết nửa mở, có nhiều trường hợp thể hiện bằng hai con chữ i, y nhưng thực chất có sự khác biệt (do sự nhầm lẫn chính tả). Nếu là tổ hợp nguyên âm [wi], như trong các từ quy (tắc), (thâm) thúy, (ma) túy, (xương) tủy, quỵ lụy... thì viết y dài. Nếu là tổ hợp nguyên âm [uj], như trong các từ cúi (đầu), túi (quần), tủi (hổ), xúi (bẩy), (tàn) lụi... thì viết i ngắn.

Quy định này được áp dụng cho các sách giáo dục và từ điển tiếng Việt. Thế nhưng, quay trở lại vấn đề thói quen ngôn ngữ và văn hóa mà TS. Phạm Văn Tình đã đề cập, trong nhiều trường hợp cả “i” và “y” vẫn đều được chấp nhận là cách viết đúng, đặc biệt là tên riêng thì dù không đúng với chuẩn mực vẫn cần được tôn trọng. Chính GS. Nguyễn Lân Dũng từng nói rằng ông đã viết quen những từ như “kỹ thuật”, “lý thuyết”…, bây giờ mà sửa lại thấy khó quá. Bản thân chúng ta, với tâm lý sử dụng ngôn ngữ theo thói quen, đôi khi là theo sự thuận tiện, cảm thấy những từ kiểu như thế này mà dùng “i ngắn” trông cứ ngường ngượng thế nào. Chuyện dùng “i” hay “y” cũng từng được bàn luận khá hay trên tạp chí “Ngôn ngữ & Đời sống”.

Về cách sử dụng các âm tiết ch/tr, s/x, d/gi/r, Hoàng Phê (chủ biên cuốn “Từ điển Tiếng Việt” của Viện Ngôn ngữ học đã tái bản lần thứ tám”) đã có một bài viết khá hay trong cuốn “Chính tả Tiếng Việt”, nêu bật một số quy tắc chính tả thông dụng.

Nói chuyện chính tả thì chẳng bao giờ cho hết, và nó đã luôn là vấn đề “thời sự” từ khi ông A. de Rhodes lập ra chữ Quốc ngữ đến nay. Tranh luận về chuyện này cũng vỡ lẽ ra nhiều điều, hẹn khi khác lại bàn thêm cho vui vậy.

[laotam]

Tiếng Việt là thế này sao?

Xếp hạng Văn bản - Thông tin sự kiện

Phát triển xã hội và quá trình hội nhập quốc tế đã ảnh hưởng nhiều đến tiếng Việt. Bên cạnh những mặt tích cực, tiếng Việt đã và đang chịu nhiều ảnh hưởng xấu.
“Thường xuyên tiếp cận với học sinh, tôi cảm thấy choáng trước sự sáng tạo của các em về ngôn ngữ. Thương và thông cảm lắm nhưng vẫn thấy giận. Giận bởi thái độ thiếu trách nhiệm của người viết đối với ngôn ngữ dân tộc, thiếu tôn trọng với đối tượng giao tiếp”. Cô Dương Thu Trang, giáo viên trường PTTH Mạc Đĩnh Chi (TP.HCM) đã thốt lên như vậy trước tình trạng tiếng Việt trong trường học đang bị học sinh “nỗ lực” sáng tạo những kiểu chữ, câu văn mà nói vui theo nhiều người là “đọc hiểu được, chết liền”. Cô Trang kể, trong một bài nghị luận về vấn đề “Học phương pháp học”, một học sinh lớp 12 đã tỉnh bơ viết: “em sẽ cố gắng thay đổi cách học bài, dù có pùn ngủ mún chit cũng phải giải quyết hết bài tập”; một học sinh khác thì viết: “dùng riết vik sai chính tả lun”…





Thầy Nguyễn Văn Thạch, giáo viên trường PTTH Trần Khai Nguyên (TP.HCM) cũng có lần ngỡ ngàng khi đọc được trong bài kiểm tra của học sinh những “từ…lạ”: lun mún (luôn muốn), làm shao (làm sao)… “Tôi không thành kiến với cái gọi là ngôn ngữ chat của các em. Nếu dùng giới hạn trong những cuộc tán gẫu trên mạng thì có thể chấp nhận được nhưng nếu đưa những ngôn ngữ dị dạng đó vào trường học là điều không nên. Chưa kể các em sử dụng thường xuyên sẽ dẫn đến quen tay, quen miệng và khó tự kiểm soát được khi nói hay viết. Từ đó dẫn đến lười suy nghĩ tìm từ hay, ý đẹp và không nhận biết được giá trị văn hoá của tiếng mẹ đẻ”, ông Thạch bức xúc

Sính ngoại ngữ, bóp méo tiếng mẹ đẻ

Tiến sĩ Trần Văn Thịnh, giảng viên đại học Sư phạm TP.HCM cho biết tiếng Việt nổi tiếng đa dạng ngữ nghĩa và điều khiến âm điệu hay hơn các ngôn ngữ khác chính là vì có dấu. “Vậy mà hiện nay trong giới trẻ xuất hiện một tình trạng đáng buồn là không còn giữ được cái thuần Việt trong sử dụng tiếng Việt. Họ vô tư bóp méo, làm biến dạng tiếng mẹ đẻ, tự tạo ra những chữ không hề có trong từ điển tiếng Việt như rồi thì viết thành roài, không thành hông hoặc hem, biết thành bít…”, ông Thịnh nói. Ông Thịnh dẫn chứng thêm một số trường hợp khác tự chế ra những tiếng lóng chẳng giống ai và vô tư “bê” vào trong giao tiếp hàng ngày như: nộp tiền ngu (nộp lệ phí thi lại), đứt cước (hỏng việc hay thất bại), vitamin T (tiền); Trần Văn Chuồn (trốn, bỏ đi)…

PGS.TS Trần Thị Ngọc Lang, viện Phát triển bền vững vùng Nam bộ cho biết, vấn đề mà bà cũng như nhiều nhà ngôn ngữ học lo lắng là việc sử dụng thái quá tiếng nước ngoài, nhất là trong giới trẻ. Nếu bất chợt nghe những người trẻ trí thức nói những câu sau hẳn nhiều người sẽ giật mình vì “hàm lượng” tiếng nước ngoài quá cao: “Me không lốp du, du gô đi cho khuất mắt me” (tạm dịch: tôi không yêu bạn, bạn đi đi cho khuất mắt tôi), “hôm qua tụi mình vô thư viện học mấy môn chemistry (môn hoá học) và mathematics (môn toán)”… “Việc lạm dụng quá mức tiếng nước ngoài, không đúng mức, đúng chỗ, đúng đối tượng là một biểu hiện coi thường và tẩy chay tiếng mẹ đẻ”, bà Lang nói.

Văn bản nhà nước cũng “lai căng”

Sính ngoại ngữ một cách vô tội vạ, gây phản cảm, đánh mất tính thẩm mỹ của ngôn ngữ, trong khi hoàn toàn có thể dùng từ ngữ của tiếng Việt, không chỉ xảy ra phổ biến trong giao tiếp và trên văn bản của người dân mà ngay cả trong nhiều văn bản hành chính nhà nước cũng ngày càng xuất hiện nhiều hơn những từ nước ngoài như: building, villa (nhà cao tầng, biệt thự), website (trang điện tử), festival (liên hoan)… “sự lạm dụng, “lai căng” như vậy chẳng những làm mờ đục tiếng Việt mà còn làm giảm hiệu quả các mệnh lệnh nhà nước bởi đại đa số người dân không biết tiếng nước ngoài nên dễ thực hiện sai”, ông Thịnh nói.

Cũng chung nỗi lo tiếng Việt đang ngày càng “lai căng”, GS.TS Nguyễn Minh Thuyết, phó chủ nhiệm uỷ ban văn hoá, giáo dục thanh niên, thiếu niên và nhi đồng Quốc hội cho biết ngay trong luật Thương mại được Quốc hội ban hành cũng có cả một chương về dịch vụ logistics, mặc dù nhiều đại biểu đã đề nghị dùng cụm từ “dịch vụ hậu cần thương mại” để chỉ khái niệm này. Bên cạnh đó, chỉ cần dạo quanh một vài góc phố ở bất kỳ đô thị nào cũng có thể thấy hàng loạt biển hiệu, biển quảng cáo hoàn toàn viết bằng tiếng Anh hoặc viết tên tiếng Anh ở bên trên và to hơn tên tiếng Việt rất nhiều. “Điều này rõ ràng vi phạm pháp lệnh Quảng cáo mà chẳng có ai quan tâm điều chỉnh. Thậm chí, đã có lúc hàng loạt tên đường ở một thành phố lớn viết toàn bằng tiếng Anh, đến mức lạc vào đó, người ta cứ ngỡ đang ở nước nào”, ông Thuyết nói.