Lê Hoàn, Nguyễn Bặc, Đinh Điền, Đỗ Thích, ai anh hùng, ai tiểu nhân?

[hyh]

Nhớ lại thời còn nhỏ, đi thăm đền vua Đinh, vua Lê ở Hoa Lư, Ninh Bình được kể chuyện rằng có bức tượng Đỗ Thích quỳ, hằng năm vào ngày giỗ vua Đinh đều bị mang ra đánh đến hỏng cả tượng. Rồi tượng Dương Thái hậu (Dương Vân Nga?) lúc đầu ở đền vua Đinh, sau bị ép chuyển sang đền vua Lê nhưng nhân dân vẫn đặt bà quay mặt về phía đền Đinh.
Không hiểu sách giáo khoa bây giờ như nào nhưng thời tôi đi học được dạy là cha con Đinh Tiên Hoàng, Đinh Liễn bị Đỗ Thích, một viên quan nhỏ ám sát. Con út là Đinh Toàn lên nối ngôi, Lê Hoàn giúp đỡ. Nguyễn Bặc, Đinh Điền tư thông ngoại bang bị Lê Hoàn bắt sống, đưa về kinh xử chết trong chuồng hổ. Quân Tống lăm le ngoài bờ cõi, vì dân vì nước, tướng Phạm Cự Lạng cùng binh lính tôn Thập đạo tướng quân Lê Hoàn lên ngôi. Lê Hoàn từ chối nhưng Dương Thái hậu đích thân lột áo bào của con trai khoác lên người vị anh hùng dân tộc. Lê Hoàn cảm cái khí khái của người phụ nữ nên lên ngôi và lấy bà làm hoàng hậu.
Sau này có nhiều vở kịch, tiểu thuyết ca ngợi bà Dương Vân Nga vì nước quên cả lợi ích của mình và con, ca ngợi Lê Hoàn trung nghĩa vẹn toàn, văn võ song toàn, bình Chiêm diệt Tống, anh hùng hiển hách.
Nhưng sự thực thì sao?
1. Trước hết phải nói đến Dương Thái Hậu, theo cuốn lịch sử họ Ngô Việt Nam của Ngô Đức THắng và một số cuốn gia phả của các họ vùng Thái Bình, bà là con của Dương Tam Kha, lấy Nam Tấn Vương Ngô Xương Văn (con thứ hai của Ngô Quyền) đẻ ra Ngô Nhật Khánh, một trong 12 sứ quân. Khi Nhật Khánh hàng Đinh Tiên Hoàng, nạp bà làm hậu. Sau này khi Đinh Tiên Hoàng mất, bà lại lấy Lê Hoàn.
2. Tiếp theo là xét đến mối quan hệ giữa Đinh Tiên Hoàng và Đinh Điền, Nguyễn Bặc (thực tế tứ trụ triều Đinh ngoài Đinh Điền, Nguyễn Bặc còn Lưu Cơ, Trịnh Tú nhưng sử sách và dân gian ít nhắc tới 2 người này). Mối quan hệ thân thiết của họ có từ thời cờ lau tập trận chứ không chờ khi quốc gia hữu sự mới "đào viên kết nghĩa". Họ sẵn sàng xả thân về nhau, phú quý chung hưởng, hoạn nạn cùng chia, thủy chung sau trước chứ Lê Hoàn là tướng sau này mới gia nhập quân khởi nghĩa, khác gì Mạnh Đạt so với Quan Công? Trong dân gian cũng như các câu đối ở các đình miếu có rất nhiều câu ca ngời mối quan hệ này:
Bốn người có nghĩa đồng niên
Nguyễn Bặc, Đinh Điền, Trịnh Tú, Lưu Cơ
(Thiên Nam Ngữ Lục)
hay:
Hoa Lư kết nghĩa anh hùng chúa
Đại Hữu ân khâm tướng quốc công
(Đôi câu đối trong từ đường họ Nguyễn)
.....
Nguyễn Phúc tộc thế phả kể là ai dâng thức ăn cho Đinh Bộ Lĩnh, Nguyễn Bặc đều nếm trước, có lần Đinh Bộ Lĩnh sa vào hiểm địa, bị trúng tên, ngã ngựa, quân tướng tan nát. Một mình Nguyễn Bặc một gươm cõng chúa, trèo đèo lội suối trốn thoát.
3. Nhân vật Đỗ Thích là ai? Theo chính sử thì Đỗ Thích đêm nằm trên cầu, thấy sao sa vào mồm, cho đó là điềm thiên tử nên mới có ý giết vua.
Chỉ cần giết vua là có ai cũng có thể lên ngôi vua được sao? Đỗ Thích là một người chức nhỏ, thế lực mỏng manh, giết vua thì chỉ chết, thành quả người khác hưởng, ai mà không biết?
Sự tích đền Bạch Mã (huyện Thanh Liêm) kể rằng: khi Đinh Bộ Lĩnh bị Nam Tấn Vương đuổi, Đỗ Thích đã cõng Đinh Bộ Lĩnh phá vây chạy trốn, sau này Đinh Bộ Lĩnh cho Đỗ Thích làm cận vệ, luôn cho theo bên mình.
4. Vậy sự thật như nào? Theo bản nôm Hoa Lư tự sự lưu truyền rất lâu trong dân gian ở vùng Hoa Lư có đoạn viết:
Dương Thị Vân phản bội chồng
Từ lâu vốn đã tư thông Lê Hoàn
Đặt mưu hiểm ác lập chước gian
Đầu độc giết chết Tiên Hoàng cha con
Đỗ Thích tri nội hậu quan
Đi tuần về thấy, tâm can hãi hùng
Nhảy ngay lên mái điện rồng
Bụng đói miệng khát long đong ba ngày...
Còn Đại Nam quốc sử diễn ca viết:
Nối sau Thiếu đế thơ ngây
Lê Hoàn nhiếp chính từ rày dọc ngang
Tiếm xưng là Phó quốc vương
Ra vào cùng ả họ Dương chung tình...
Đến đây thì mọi người quá rõ chuyện cha con Đinh Tiên Hoàng bị hại do ai. Nhưng nhiều người nói Lê Hoàn vẫn có công đánh tan quân Tống xâm lược, trong khi Nguyễn Bặc, Đinh Điền vì thù riêng xem nhẹ đất nước. Nhân khi giặc ngoài lâm le xâm lấn thì làm loạn bị Lê Hoàn xử chết. Sự thật là cha con Đinh Tiên Hoàng bị giết (rằm tháng tám năm Kỷ Mão 979), Nguyễn Bặc bị bắt và bị hành hình ngay trong tháng mười năm ấy, Đinh Điền tự vẫn sau đó một tháng. Còn tận tháng sáu năm Canh Thìn (980), Tri Ung Châu là Thái Thường bác sĩ Hầu Nhân Bảo mới biết chuyện báo về cho vua Tống (Theo Tống sử thì năm 980, sứ nước Tống là Lư Tập sang nước ta phát hiện ra chuyện cha con họ Đinh bị giết, các công thần danh tướng đều bị hại, Lê Hoàn nhiếp chính bức vua trẻ là Đinh Toàn cùng cả họ nhà Đinh cầm cố một nơi nên mật báo về triều đình). Đến tháng 3 năm Tân Tỵ quân Tống mới kéo binh vào nước ta, làm sao có chuyện Nguyễn Bặc Đinh Điền tư thông ngoại bang? Còn về quan hệ ngoại giao thời bấy giờ, sau khi bình định 12 sứ quân, Đinh Bộ Lĩnh đã sai sứ đi kết giao với các nước láng giềng nên quan hệ ngoại giao giữa nước ta và các nước xung quanh, đặc biệt là nước Tống rất tốt đẹp, Nam Việt Vương Đinh Liễn cực kỳ có uy tín với nhà Tống, từng giành nhiều thắng lợi ngoại giao. Vậy nếu không có sự cố cha con vua Đinh bị hại, các công thần bị diệt, Lê Hoàn chuyên quyền thì chắc chắn quân Tống không sang đánh để Lê Hoàn trở thành anh hùng.
5. Kết luận:
a. Đỗ Thích không thể là kẻ thí vua, mà thủ phạm chính là những kẻ hưởng lợi.
b. Lê Hoàn và Dương thái hậu công rất ít, tội rất nhiều. Hãy nhìn những gì xảy ra sau khi Lê Hoàn lên ngôi thì biết phẩm cách đạo đức của ông ta: Bức giết vua cũ là Đinh Toàn, ngang nhiên nạp vợ tiên đế làm vợ của mình. Trong giai đoạn cầm quyền ngắn ngủi, ngoài việc đánh Tống bình Chiêm ra, ông còn đàn áp đẫm mãu ít nhất 8 cuộc nổi dậy đòi phân ly. Nhà sử học Tào Tung đã viết: "Lê Hoàn gây nhiều việc can qua, coi mạng dân như cỏ rác" (ĐVSKTT), sau khi Lê Hoàn nhắm mắt, các con ông đánh nhau 8 tháng để tranh ngôi làm nước loạn lạc. Rõ ràng từ một đất nước bình yên , Lê Hoàn đã biến thành một nước loạn lạc suốt bao năm, cho đến khi Lý Thái Tổ lên ngôi mới trở lại cường thịnh. Ngay những người họ Dương cũng đổi thành họ Giang để phản đối Dương Thái Hậu, họ không chấp nhận một người con người cháu như thế trong họ mình.
c. Đinh Điền, Nguyễn Bặc là những đại anh hùng, dù không bảo tồn được nòi giống nhà chúa nhưng chớ lấy thành bại mà luận anh hùng.

[Minh Ngọc]

Tôi vừa về đọc đoạn này thấy bác quan tâm đến giai đoạn lịch sử đầy nghi án.
Cái bác nêu là đúng, có rất nhiều tranh luận của các sử gia lớn về vấn đề này.
Lúc nào rảnh tôi sẽ nêu các ý kiến của họ và suy luận nữa, sẽ sáng tỏ hơn.

[anh_sai]

Theo em biết thì Nguyễn Bặc là bậc Công thần khai quốc. Trong cuốn " Những nghi án lịch sử Việt Nam", tác giả cho rằng Nguyễn Bặc đã bị xử oan

[hyh]

Chẳng qua tôi thây dạo này trong phần thơ văn có nhiều bài viết về chưởng Tầu và sử Tầu nên mạo muội viết 1 bài để khích lệ anh em quan tâm hơn đến sử Việt Nam.
Còn Nguyễn Bặc bị xử cũng chẳng oan, chống lại người ta, thua thì mất mạng, thậm chí còn bị tru di cả họ, oan cái gì.
Có một thuyết chưa được kiểm chứng là dòng họ Nguyễn Gia Miêu (chúa Nguyễn) là dòng họ của Nguyễn Bặc.

[123456]

sử ta còn nhiều điều rất mơ hồ.như cả nước đang tưng bừng đón đại lễ 1000 năm TL.nhưng Lý Thái Tổ thực ra cũng là cướp ngôi.vu Lê Long Đĩnh (bị Lý Thái Tổ phế) có phải là Lê Ngọa Triều hay ko? hay ông là người bị gán cho những điều tiếng.đơn giản 1 điều,lịch sử về tay người chiến thắng.sử VN ko rõ ràng cũng vì 1 điều,ta ko mạnh=ông hàng xóm nhiều tham vọng....

[cuoiconbo]

Lịch sử nước ta phần nhiều là "huyền sử". Chỉ cần theo sử chính thống cũng đã thấy vụ án Nguyễn Bặc, Lê Hoàn, Dương Vân Nga có nhiều uẩn khúc rồi. Các bạn có thể theo link này Dương Vân Nga: Non Cao và Vực Thẳm, Lời Tựa - VN thu quan để đọc tiểu thuyết "Dương Vân Nga: Non cao và vực thẳm" của nhà văn Ngô Viết Trọng. Tôi thì đồng tình với luận điểm của bác hyh.
Ác nỗi ở khu chợ Phạm Văn Hai(TP. Hồ Chí Minh) người ta lại đặt tên đường Dương Vân Nga và Nguyễn Bặc nằm cạnh nhau. Âu cũng là phần thưởng cho bậc khai quốc công thần nơi chín suối!

[themgaidep]

Vào khoảng thế kỷ thư 9, thứ 10, thì trong triều đình đều chưa có các sử gia để ghi chép lại việc chính sự hàng ngày. Nên những việc diễn ra vào thời kỳ này đều được các sử gia ở thời kỳ sau đó, khoảng TK XIV, XV, XVI ghi chép lại như các sử gia Ngô Thì Nhậm, Lê Văn Hưu. Một sự kiện mà phải đến 3- 400 năm sau mới ghi lại thì cũng có thể nói là khó chính xác lắm. Chính vì vậy có nhiêu điều bàn cãi là đương nhiên.
Nhiều nhà nghiên cứu cũng tìm hiểu xem các sử gia Trung Quốc ghi chép về lịch sử chúng ta như thế nào để tham khảo.
LỊch sử cũng đã nghi nhận rằng, hầu hết các vị vua khai sáng ra các triều đại của chúng ta đều lên ngôi báu khi trải qua chiến tranh hoặc tranh giành ngôi báu. Việc Lê Hoàn lên ngôi cũng năm, trong tất yếu đó. Các triều đại phong kiến trước Lê Hoàn đều mới chỉ thiết lập với thiết chế khá lỏng lẻo, nên việc thuần phục các quan lại, các quý tộc không thể chặt chẽ, dễ xảy ra nội chiến. Người chiên thắng sẽ làm Vua. Việc Lê Hoàn sát hại nhiều người để lên ngôi là điều không thể tránh khỏi. Tội thì gọi là tội rồi, nhưng đây là vệc của kẻ làm Vua. Vì thê người ta nhớ đến Ông vì công đánh Tống nhiều hơn, và đánh giá cao Ông cũng vì thế, công của ông vượt qua tội lội. Themgaidep cũng cho rằng Lê Hoàn là vị Tướng giỏi, Vua giỏi!
Còn Dương Vân Nga là người " tham quý, phụ bần", cướp ngôi của con trao cho "người tình", thêm tội "xuất giá" khi chồng chết chưa lâu. Thật đáng chê trách. Khó chấp nhận.
Cũng may cho Bà vì Lê Hoàn là VUa giỏi nên Bà được thơm lây, được khen vì thức thời, giúp vận nước vượt qua cơn khốn khó: thống nhất và chống giặc Tống. Có thể coi là sô phận Bà gặp may. Nếu Lê Hoàn không thành công trong việc đánh Tống thì số phận Bà sẽ vô cùng thê thảm.

[Minh Ngọc]

Để bình luận việc này tôi lược lại 1 vài điểm:

1- Tóm lược lịch sử theo chính sử:

- Thời Trần soạn bộ Đại Việt Sử Ký do Lê Văn Hưu chủ biên.
- Thời Lê soạn Đại Việt sử ký Toàn Thư (Thường gọi tắt là Toàn thư) do Ngô Sỹ Liên chủ biên. Trước đó cũng có đóng góp của nhiều sử gia khác như Phan Phu Tiên chẳng hạn.
- Chính sử nêu việc sau khi Ngô Quyền mất, các con đánh lẫn nhau sinh loạn 12 sứ quân. Trong đó con trai Ngô Quyền là Ngô Xương Văn, cũng là 1 trong số đó. Vợ là Dương Vân Nga, con là Ngô Nhật Khánh.

- Đinh Bộ Lĩnh có tài thao lược đánh đâu thắng đó, khi Ngô Xương Văn mất bèn dùng chiêu bài lấy Dương Vân Nga để thống lĩnh quân NXV. Đem ngay đạo quân này đánh dẹp 11 sứ quân còn lại. Lấy con gái NXV (Em của NNK) gả cho con trai mình là Đinh Liễn. Cho NNK lấy con gái mình do đó khi DBL lên ngôi NNK thành Phò Mã.
(Mục đích là cướp ngôi mà Ngô Nhật Khánh không oán. Nhưng trên thực tế, NNK giả vờ vui vẻ nhưng sau này trả thù. Mới có đoạn NNK nhục hình rồi giết vợ, rủa cha vợ...)

- Đến đoạn Đinh Tiên Hoàng (DBL) bị giết thì nói là do Đỗ Thích nằm mơ...
Nguyễn Bặc chỉ huy quân thị vệ bắt và giết Đỗ Thích. sau đó Nguyễn Bặc, Đinh Điền và Lê Hoàn cùng nhau cầm quyền lập Đinh Toàn lên làm Vệ Vương.

- Sau đó Lê Hoàn trong vai trò Phụ chính, tổng chỉ huy quân đội thường quyết mọi việc. Nguyễn Bặc, Đinh Điền cùng vài tướng khác đem quân lại đánh lấy lý do làm phù tá Vệ Vương. Sau đó Lê Hoàn giết chết Đinh Điền, bắt rồi giết Nguyễn Bặc.
Lê Văn Hưu cho là NB, DD làm phản (Phản Lê Hoàn chứ không phải là phản ĐBL !).
Ngô Sĩ Liên thì cho rằng Lê Hoàn bất trung, ép vua cướp Thái Hậu. Trái cương thường đạo lý, NB,DD lại là người trung vì bảo vệ vua. (Ta nên hiểu trung và bất trung ở đây là nói trung với Vệ Vương chứ không phải với DTH vì DTH đã mất.) Nên bác HYH có chút nhầm lẫn ở đó.

- Sau khi giết NB, DD. 1 thời gian thì quân Tống đánh, trong nước các tướng khác cũng chống lại. Lê Hoàn dùng ngay kế của DBL khi trước, lấy Dương vân Nga, lên ngôi vua, thống lĩnh quân đội.

- Như vậy ta có thể hiểu là thực chất đây chỉ là sự tranh giành quyền lực giữa các phe phái. Dương Vân Nga, Đỗ Thích.... chắc chắn chỉ là những quân bài được sử dụng.
- Thắng làm vua, thua làm giặc. Khi lên ngôi thì chính quyền mới bao giờ cũng đưa ra những chiêu bài, lý do để hợp pháp hóa, hợp lý hóa việc lên ngôi của mình.
- Nếu đọc Tam Quốc đoạn Tào Tháo phụ chính cho Linh Đế. Đoạn họ Tư Mã giết vua Tào rồi đổ tội cho Thành Tế, đoạn Tào Phi lên ngôi từ chối 3 lần, Hán Đế phải 3 lần "xin được nhường ngôi"........ thì sẽ thấy rõ bản chất sự việc hơn.

[anhvu79]

Để bình luận việc này tôi lược lại 1 vài điểm:

1- Tóm lược lịch sử theo chính sử:

- Thời Trần soạn bộ Đại Việt Sử Ký do Lê Văn Hưu chủ biên.
- Thời Lê soạn Đại Việt sử ký Toàn Thư (Thường gọi tắt là Toàn thư) do Ngô Sỹ Liên chủ biên. Trước đó cũng có đóng góp của nhiều sử gia khác như Phan Phu Tiên chẳng hạn.
- Chính sử nêu việc sau khi Ngô Quyền mất, các con đánh lẫn nhau sinh loạn 12 sứ quân. Trong đó con trai Ngô Quyền là Ngô Xương Văn, cũng là 1 trong số đó. Vợ là Dương Vân Nga, con là Ngô Nhật Khánh.

- Đinh Bộ Lĩnh có tài thao lược đánh đâu thắng đó, khi Ngô Xương Văn mất bèn dùng chiêu bài lấy Dương Vân Nga để thống lĩnh quân NXV. Đem ngay đạo quân này đánh dẹp 11 sứ quân còn lại. Lấy con gái NXV (Em của NNK) gả cho con trai mình là Đinh Liễn. Cho NNK lấy con gái mình do đó khi DBL lên ngôi NNK thành Phò Mã.
(Mục đích là cướp ngôi mà Ngô Nhật Khánh không oán. Nhưng trên thực tế, NNK giả vờ vui vẻ nhưng sau này trả thù. Mới có đoạn NNK nhục hình rồi giết vợ, rủa cha vợ...)

- Đến đoạn Đinh Tiên Hoàng (DBL) bị giết thì nói là do Đỗ Thích nằm mơ...
Nguyễn Bặc chỉ huy quân thị vệ bắt và giết Đỗ Thích. sau đó Nguyễn Bặc, Đinh Điền và Lê Hoàn cùng nhau cầm quyền lập Đinh Toàn lên làm Vệ Vương.

- Sau đó Lê Hoàn trong vai trò Phụ chính, tổng chỉ huy quân đội thường quyết mọi việc. Nguyễn Bặc, Đinh Điền cùng vài tướng khác đem quân lại đánh lấy lý do làm phù tá Vệ Vương. Sau đó Lê Hoàn giết chết Đinh Điền, bắt rồi giết Nguyễn Bặc.
Lê Văn Hưu cho là NB, DD làm phản (Phản Lê Hoàn chứ không phải là phản ĐBL !).
Ngô Sĩ Liên thì cho rằng Lê Hoàn bất trung, ép vua cướp Thái Hậu. Trái cương thường đạo lý, NB,DD lại là người trung vì bảo vệ vua. (Ta nên hiểu trung và bất trung ở đây là nói trung với Vệ Vương chứ không phải với DTH vì DTH đã mất.) Nên bác HYH có chút nhầm lẫn ở đó.

- Sau khi giết NB, DD. 1 thời gian thì quân Tống đánh, trong nước các tướng khác cũng chống lại. Lê Hoàn dùng ngay kế của DBL khi trước, lấy Dương vân Nga, lên ngôi vua, thống lĩnh quân đội.

- Như vậy ta có thể hiểu là thực chất đây chỉ là sự tranh giành quyền lực giữa các phe phái. Dương Vân Nga, Đỗ Thích.... chắc chắn chỉ là những quân bài được sử dụng.
- Thắng làm vua, thua làm giặc. Khi lên ngôi thì chính quyền mới bao giờ cũng đưa ra những chiêu bài, lý do để hợp pháp hóa, hợp lý hóa việc lên ngôi của mình.
- Nếu đọc Tam Quốc đoạn Tào Tháo phụ chính cho Linh Đế. Đoạn họ Tư Mã giết vua Tào rồi đổ tội cho Thành Tế, đoạn Tào Phi lên ngôi từ chối 3 lần, Hán Đế phải 3 lần "xin được nhường ngôi"........ thì sẽ thấy rõ bản chất sự việc hơn.

Anh Trí quả là 1 tay cự phách. Cờ, toán, sử cái gì cũng biết và biết khá sâu. Đã là tranh giành quyền lực thì phải có đổ máu, anh em trong nhà còn kéo bè kết đảng bên ngoài về giết nhau nữa là "anh em xã hội" như Lê Hoàn, Nguyễn Bặc, Đinh Điền.
Nếu Đinh Bộ Lĩnh anh hùng thành lập 1 đạo quân dẹp loạn 12 sứ quân mà không dựa hơi nhà Ngô Quyền thì chắc quần hùng cũng phải phục thôi. Nhưng ông lại dùng chiêu "chăm sóc vợ thằng bạn mới qua đời" như anh Trí nói ở trên thì anh em sao phục được
Anh em chí cốt từ thời "tiền khởi nghĩa" lúc khó khăn thì đoàn kết, nhưng khi thành công rồi, ông thì làm vua, tôi thì làm quan (dù có là quan gì đi nữa thì 2 bên lúc này là nghĩa vua tôi, là 2 đẳng cấp khác biệt hoàn toàn thể hiện rõ nhất ở câu "quân xử thần tử, thần bất tử bất trung").
Ông cha ta có câu "nhân quả tuần hoàn", bộ tướng Lê Hoàn của ông dùng đúng chiêu đó để "xin" của ĐBL cái ngôi vua mà ông mất nhiều tâm huyết mới dành được.
Mọi người so sánh Lê Hoàn với Nguyễn Bặc, Đinh Điền và nói thời loạn 12 sứ quân Nguyễn Bặc có thể coi là phó tướng của Đinh Bộ Lĩnh thì lúc đó Lê Hoàn chỉ là tướng dưới quyền nên không thể so sánh với Bặc được. Theo em suy nghĩ như vậy hoàn toàn sai. Có những người không có tố chất lãnh đạo, cả đời chỉ làm phó thì ngon, cho lên làm trưởng là doanh nghiệp thua lỗ, đi bụi ngay. Thể hiện rõ nhất khi Nguyễn Bặc lôi kéo các tướng lĩnh khởi nghĩa bị Lê Hoàn đập tan thì biết tài ai hơn ai rồi.
Thôi thì cờ đến tay ai người đó phất. Lê Hoàn thành công trong cuộc chiến chống Tống nhưng chẳng thấy ai nhắc đến con mắt nhìn người của Thái hậu Dương Văn Nga. Tại sao bà chọn Lê Hoàn để "cặp" và giúp đỡ trong việc bảo vệ ngôi vua khi có nội chiến (chắc bà cũng có đóng góp không nhỏ trong công cuộc chống Tống của Lê Hoàn).
Trong các cuộc tranh giành quyền lực trong sử sách nước ta, em thấy cả tiền Lê và hậu Lê đều vô cùng phức tạp. Nhưng có lẽ thời tiền Lê có ý nghĩa tích cực hơn vì đã tìm ra được Lê Hoàn với cuộc chiến chống Tống thành công còn Hâu Lê lại tái hiện hình ảnh của vụ trọng án Đinh Bộ Lĩnh hic hic.
Giá như văn học Việt nam có những tác phẩm Tam Quốc, Thủy Hử, Tùy Đường, Nhạc Phi ... thì có lẽ những lớp hậu bối như chúng ta có được chút hiểu biết thêm về sử sách nước nhà qua các tình tiết chứ không phải những con số khô khan như các cháu học sinh vẫn đang nhồi nhét ở cấp 2 & cấp 3.
Ôi giá như ....

[mtuan2]

Chính trị từ trước đến nay toàn giết người tranh chức (chuyện trong nước thì có Lê Hoàn, Hồ Quý Ly, Lê Lợi, Nguyễn Ánh) và tuyên truyền lừa đảo dân chúng (vua là con trời được giáng xuống chăn dắt thảo dân).

Giờ vẫn thế.