Trẻ con nhà quê từ nghìn xưa đã có trò chơi rồng rắn. Ấy là một lũ trẻ, đứa nọ nối đứa kia túm lưng áo nhau đi quanh sân hoặc lòng vòng trong các ngõ xóm. Đứa đi đầu bịt mắt bằng một dải khăn đen, hai tay quờ quạng tìm lối đi. Sao lại phải bịt mắt? Bịt mắt mà lại dẫn đầu nghĩa là cái đám rồng ấy không có đầu, thế nghĩa là “quần long vô thủ” (lũ rồng không đầu, chính là quẻ “Càn” trong kinh Dịch). Hay đó là con rồng mù? Mỗi lần đứa bịt mắt đụng phải bức tường hay vật cản thì cả đám lập tức ùn lại, uốn khúc. Uốn khúc rồi lại dãn ra, rồi lại uốn… nom rất sinh động. Rõ ràng đứa đi đầu ấy nếu không bịt mắt thì sẽ không thể làm thành con rồng. Ghê thật. Trò chơi rồng rắn ấy khác gì một bài đồng dao?

Thời Lê sơ có câu chuyện rồng rắn rất kì lạ. Kể rằng hoàng tử Nguyên Long (con thứ Lê Lợi) sinh năm quý mão (1423), giờ dậu. Lúc sinh ra, dưới đất thì hương thơm ngào ngạt, trên trời có mây lành quấn quýt. Bình Định Vương Lê Lợi mời một vị thầy tướng tới xem. Thầy tướng phán hoàng tử có chân mạng đế vương, lại có cốt cách chân long, bèn đặt tên là Nguyên Long. Lúc bấy giờ con trưởng là Tư Tề đã được phong thái tử. Nay thấy xuất hiện thêm đứa em có mạng đế vương thì làm sao mà vui được. Tư Tề nghĩ đến cái ngôi thái tử của mình, không khéo thì thằng em chân long này nó đoạt mất, bèn rắp tâm rình cơ hội để hãm hại. Bấy giờ ở trước sân hành cung Bình Định Vương có đặt một con rồng bằng đá rất to đang há miệng phun châu. Năm Nguyên Long lên 3 tuổi, một hôm chơi ở sân, không hiểu trời xui đất khiến thế nào mà trong một lúc, những người trông coi nhất loạt bỏ đi đâu hết cả. Tình cờ đúng lúc ấy thái tử Tư Tề đi qua. Thấy chú bé Nguyên Long đang lẫm chẫm tìm cách trèo lên lưng con rồng. Tư Tề bèn tiện tay xách Nguyên Long bỏ quách vào miệng rồng. Nguyên Long chẳng tỏ vẻ sợ hãi gì hết, lại còn tỏ ra thích thú, vừa cười khanh khách vừa bò sâu vào phía trong. Bỗng miệng con rồng đá từ từ khép lại. Tư Tề thấy thế kinh ngạc, toát mồ hôi ướt đầm lưng áo. Bụng nghĩ Nguyên Long thế là đi đứt, Tư Tề tuy có hơi hoảng, song chợt nghĩ đến cái ngôi thái tử của mình, biết đâu ấy là do trời muốn giúp mình trừ bỏ kẻ tranh cạnh sau này. Mà việc vừa xảy ra lại không hề có ai chứng kiến, bèn yên chí đổi sợ làm mừng mà nhanh chóng rời khỏi chỗ ấy.

Hoàng tử Nguyên Long mất tích không đầy một khắc sau đó thì được phát hiện. Ngay lập tức, cả hành cung Bình Định Vương náo loạn. Những người theo hầu hoàng tử lúc đó hoảng hốt rụng rời. Phen này khối kẻ rơi đầu. Bao nhiêu người được huy động, song tìm mãi vẫn không thấy tăm hơi hoàng tử đâu. Điều kì lạ là không ai để ý đến miệng con rồng đá trước há to là thế, mà giờ lại khép chặt. Cho đến tận ngày hôm sau, Bình Định Vương Lê Lợi đành phải mời thầy về cúng. Thầy cúng bày hương án khấn suốt một canh giờ, gọi đủ tên các thổ địa, thần linh rồi đốt sớ, rút thẻ… Rút ngay được tấm thẻ có chép mấy câu: “cửu canh nhập long; cửu niên tại vị; xuất dương cận xà”. Thầy cúng nghĩ mãi vẫn không hiểu thế nghĩa là gì. Bất chợt ngẩng lên nhìn thấy con rồng đá. Ngay lúc ấy, miệng con rồng từ từ mở ra. Bên trong có một làn hơi phả ra ngoài, nhẹ như làn khói. Hoàng tử Nguyên Long từ trong họng con rồng đá lụi cụi bò ra, mặt mũi tươi tỉnh nhoẻn một nụ cười… Mọi người ai cũng kinh ngạc cho là chuyện lạ. Lúc ấy vừa đúng 9 canh giờ, kể từ khi hoàng tử mất tích.

Thái tử Tư Tề tất nhiên cũng chứng kiến cảnh đó, một lần nữa kinh sợ mất vía. Tư Tề biết chắc thế là Nguyên Long có thần giúp. Từ đó bỏ hẳn ý định, tuyệt không dám tìm cơ hội hãm hại Nguyên Long nữa. Về sau, Lê Lợi quả nhiên giáng Tư Tề xuống quận vương, song vì một lý do hoàn toàn khác chứ không dính gì đến câu chuyện trên. Nguyên Long được phong hoàng thái tử thay cho Tư Tề. Năm Lê Lợi mất, Nguyên Long mới lên 11 tuổi, thế mà đường hoàng chấp chính, đứng (vì còn nhỏ quá) nhận lễ triều hạ của trăm quan, tự mình nghe và xử lý chính sự mà không cần Thái Hậu hay bất cứ một vị đại thần nào phụ chính (quả đúng là chân long). Nguyên Long (tức Lê Thái Tôn) làm vua cho đến khi mất chỉ quá tuổi vị thành niên một ít, vậy mà đã thiết lập được kỉ cương triều chính, lại thẳng tay trừng trị một loạt khai quốc công thần cậy có công lộng quyền nhũng nhiễu…

Bấy giờ quan Thừa chỉ Nguyễn Trãi đã về hưu, trở về quê ở làng Nhị Khê – Côn Sơn mở trường dạy học. Một đêm nằm mơ, Nguyễn Trãi thấy một người đàn bà có chửa đến cầu xin ông cứu mạng. Nguyễn Trãi nhận lời song vẫn không hiểu câu chuyện thực ra là thế nào. Hôm sau, trong lúc học trò phát cây dựng trường, thấy một con rắn bụng chửa từ trong lùm cây bò ra, đám học trò hò hét đuổi theo chặt đứt một khúc đuôi, làm giập cả bụng trứng. Tối hôm đó Nguyễn Trãi đang chong đèn đọc sách, bỗng từ trên nóc nhà, một con rắn cụt đuôi ở đâu bò lên, nó há miệng nhả một giọt máu tươi xuống giữa quyển sách, giọt máu thấm ướt đúng ba trang giấy. Nguyễn Trãi rùng mình nghĩ đến một điềm gở, trong lòng bỗng giày vò một nỗi ân hận mơ hồ…

Lê Thái Tôn lên ngôi, vì ghét đám khai quốc công thần đã sớm tối mắt vì quyền, lợi, chỉ nhăm nhe đấu đá tranh giành địa vị, lại cấu kết bè phái để bóp nặn thiên hạ, bèn vời Nguyễn Trãi trở lại làm quan, song vẫn cho phép ông ở tại Côn Sơn, chỉ thỉnh thoảng mới phải vào triều chầu vua. Nguyễn Trãi lúc ấy mới cưới một người thiếp là Nguyễn Thị Lộ. Thị Lộ nguyên là một cô gái bán chiếu, vừa đẹp người vừa hay chữ. Hai người làm quen, tình tự với nhau qua bài thơ xướng họa “chiếu gon” về sau nổi tiếng cả chính sử lẫn dã sử. Thị Lộ thường ra vào triều cùng Nguyễn Trãi. Và sắc đẹp cùng sự thông minh, hay chữ của nàng [chẳng may] đã khiến ông vua trẻ Lê Thái Tôn mê mẩn. Nhà vua lập tức vời nàng vào cung, phong làm Lễ nghi học sĩ, tiếng là dạy các cung nữ, song thực chất là để tiện việc gần gũi với nàng.

Và thế là bi kịch của chính Lê Thái Tôn, của Nguyễn Trãi cùng cả 3 dòng họ của mình bắt đầu từ đây. Sử chép Lê Thái Tôn một hôm đi duyệt binh ở Chí Linh, lúc trở về ghé qua Côn Sơn thăm Nguyễn Trãi và Nguyễn Thị Lộ, tiện thể ngủ đêm ở đấy. Nhà vua thức suốt đêm cùng Thị Lộ, gần sáng bỗng đột ngột băng hà… Khi ấy ngài mới 20 tuổi, làm vua vừa được chín năm.

Ngay lập tức Nguyễn Trãi cùng Nguyễn Thị Lộ bị bắt giam. Nguyễn Trãi bị khép vào tội chủ mưu giết vua, tru di 3 họ. Ngày Nguyễn Trãi ra pháp trường, lại thấy một con rắn cụt đuôi ở đâu bỗng bò đến chứng kiến. Xong việc, nó lẩn nhanh xuống sông, bơi đi tuyệt tích.

Tất cả những việc kinh người ấy có phải là sự trả thù ghê gớm của con rắn bụng chửa ngày trước? Chỉ biết rằng đến lúc ấy, mấy câu trên tấm thẻ trước kia mới được giải nghĩa. Hoàng tử Nguyên Long nằm trong họng con rồng đá đúng 9 canh giờ (“cửu canh nhập long”); lên làm vua đúng 9 năm (“cửu niên tại vị”). Ôi, giá như cái sự “nhập long” trước kia của ngài kéo dài thêm ít canh giờ nữa, thì Nguyễn Trãi cùng cả 3 họ của mình chắc đã không phải gặp nạn, và lịch sử, hẳn sẽ phải khác đi nhiều lắm. Chỉ còn câu cuối (“xuất dương cận xà”), không biết có phải nghĩa là, ngài rốt cuộc đã bị xuất hết dương khí bên cạnh cái tinh con rắn (xà) hay không mà thôi.(st)