Lần đọc Kim Dung tiếp theo là vào cái thời phim truyền hình nhiều tập Thiên long bát bộ đang chiếu tùm lum (tối trời tối đất, hùn tian hei di, tối tăm mặt mũi). Có tối vô vị, tôi cũng liếc qua màn hình một chút, cho dù rất khó chịu nổi sự bậy bạ và bôi bác từ trang phục đến đạo cụ, đến cảnh quay, đến động tác đánh đấm, song có vài hôm cũng vẫn bị chuyện phim cuốn hút. Những người mê Kim Dung cũng bất mãn bảo phim truyền hình kém xa tiểu thuyết. Phim truyền hình vẫn có truyền thống làm hỏng nguyên tác; câu nói ấy tôi cũng tin rồi, khi thấy hiệu sách có bầy bộ sách ấy bèn mua về, chuẩn bị nghiêm chỉnh học tập một phen để khỏi bị người khác cứ bảo là chưa đọc sách của người ta mà đã nói bừa.

Bộ sách ấy gồm 7 tập, bấm bụng đọc hết một tập, sang tập thứ hai dù cố gắng thế nào cũng không thể đọc được nữa. Một món ăn ngon hay không, đâu cần ngốn hết mới có thể nhận xét được ? Tôi buộc phải nói : xét theo khẩu vị của mình thì các món ăn do sư phụ Kim Dung nấu đều chưa chín, mà nguyên liệu lại không chọn thứ tươi ngon, món nào cũng sặc một mùi ôi thiu do để lâu đã hỏng. Tôi chưa thấy ai, ngoài ông ra, dám làm như thế với bản thân : tập đầu viết thế nào, tập sau vẫn viết thế, có lẽ là cố tình; mọi thói xấu có thể mắc phải khi viết tiểu thuyết thì đều mắc phải tuốt. Cái cảm giác tốc độ gì gì kia tức là chẳng câu nào không dùng sáo ngữ có sẵn, đôi câu ba dòng là choảng nhau, dùng những cảnh dầy dặc chi chít các động tác khiến cho bạn đọc bỏ quên câu chữ, hoặc giả nói tất cả câu chữ đều vứt đi, chỉ tạo tác dụng hình ảnh sao chép. Ông thật không biết ngượng khi lấy nhân vật từ tác phẩm của người khác, cái tay Đoàn Dự kia sao không gọi là Giả Bảo Ngọc (3) ? Nếu nói ông già Kim có sáng tạo gì đó, thì tức là mối tình ấy (4) đã bị ông viết đến chán ngấy, thấy một phụ nữ thì gọi ngay người ấy đó là em gái (5), vừa mở miệng đã chuốc vạ vào thân. May sao trước ông còn có Thuỷ Hử, để ông có thể lấy tính cách của 108 vị tướng dán nhãn lên lũ yêu ma quỷ quái dưới ngòi bút của mình. Cái ông Kim này cũng dai hoi, một mạch tìm ngựa theo tranh, nhân vật khi mở màn có tính khí thế nào thì sau đấy mãi mãi đều như vậy tuốt, quanh đi quẩn lại đều thế cả, chính hay tà cuối cùng đều nhất tề quy y cửa Phật, nâng cao được nhận thức. Đây là nhân vật ư ? Đây là tranh minh hoạ.

Nói về Thiên long bát bộ, từ ngôn ngữ đến tạo ý, ông già Kim đều cơ bản chưa thoát khỏi lề thói của tiểu thuyết bạch thoại cũ. Chắc ông già cũng chẳng có cách nào, dù là tiếng Triết Giang hay tiếng Quảng Đông, ông đều không thể đưa nó vào văn chữ được, đành phải viết lách bằng thứ ngôn ngữ chết 6, điều đó đã hạn chế nguồn ngôn ngữ của ông; bảo là văn bạch thoại, kỳ thực lại ngang bằng với văn văn-ngôn. Thông thường, người Triết Giang toàn là người Hà Nam, tiếng Quảng Đông cũng thông với Hán ngữ cổ, chưa đến nỗi làm cho văn chữ chẳng có gì đáng giá. Phần lớn tiểu thuyết cũ của Trung Quốc đều có một chủ đề rõ ràng, đó là lấy danh nghĩa đạo đức để giết người, dưới chiêu bài hoằng pháp dạy người ta làm bậy, điều này cũng thấy rất rõ trong tiểu thuyết của Kim Dung. Nói hiệp khách dưới ngòi bút Kim Dung là nhà võ thuật thì không bằng nói đấy là kẻ tội phạm, mỗi một môn phái là một băng cướp. Vì ân oán riêng tư mà họ chém giết nhau thì cũng cho qua được thôi, nhưng điều không thể chịu được là lại chụp lên hành vi hung bạo của họ một chiếc mũ to tổ bố, cứ như kiểu giết người theo hình phạt riêng cũng có phân biệt chính nghĩa và phi chính nghĩa ấy, đã vì chính nghĩa thì chẳng quản máu chảy thành sông. Có lẽ Kim tiên sinh viết những cuốn sách ấy thuần tuý để đông đảo mọi người tiêu khiển, chứ nếu đòi hỏi phải gánh lấy trách nhiệm lớn giáo hoá dân chúng thì nhất định ông chẳng dám đâu, thế thì hà tất lại cứ phải dày công dát vàng lên mặt một số vai diễn làm gì ? Với tấm lòng nhỏ nhen của những người ông vẽ nên, thì dù chẳng động chạm gì đến mối thù nhà hận nước đại nghĩa muôn đời, họ cũng có thể choảng nhau được. Có thể tôi chưa hiểu rằng khát vọng chính nghĩa cũng là một trong các mục đích giải trí của đại chúng, nhưng tôi cảm thấy, chuyện tầm phào là chuyện tầm phào thôi, chứ lại cứ nhất nhất phải tòi ra một cái nguyên tắc lớn thì chuyện ấy thật tởm lợm nhất. Tôi không tin rằng các nhân vật dưới ngòi bút Kim Dung kia từng thật sự tồn tại trong nhân loại, ý tôi muốn nói về cái phần nhân tính trên người các nhân vật đó. Tiểu thuyết gì đi nữa, thông tục hay tiểu thuyết thuần, đều là bức hoạ của tự thân nhân loại, nhảm nhí cũng trước hết do sự phi lý của con người, bao giờ cũng phải bắt nguồn từ một phần chân thực của cơ thể con người, có thể là mê sảng, có thể là ảo tưởng, có thể là bệnh hoạn, có thể là khó hiểu, nhưng quyết chẳng phải là không có nguyên nhân. Chỉ có một loại tiểu thuyết không gần gũi với điều đó, đó là tiểu thuyết xấu, ngoài mặt xem ra chớ bảo là thật lắm, trong xương cốt thì hoàn toàn là thuật giật dây, chạy theo ý đồ chủ quan của tác giả, chỉ cần tình tiết đòi hỏi là dám làm cả những chuyện không hợp lý, nói ra thì nhân vật có họ tên cả đấy, nhưng chẳng có một chút mùi vị con người nào sất. Tôi xưa nay sống giữa những người TQ, tôi cũng không cho rằng người TQ có khí chất nhân chủng gì đặc biệt và có yêu ghét thù hận vượt trên nhân dân các nước trên thế giới, mà đều là người cả, nhiều nhất là có chút kỹ tính về phong tục tập quán. Trong tiểu thuyết của Kim Dung, đúng là tôi nhìn thấy một số người khác với chúng ta, họ hẹp hòi thô lỗ thế, năng lực nghe nhìn và năng lực diễn đạt đều có trở ngại nghiêm trọng, gần như đều không thể hiểu lý lẽ, vô pháp vô thiên, thế giới tinh thần hầu như không có sức chứa (yóng liang - , chỉ có thể nhận biết được một chút xíu người và sự việc trước mắt, mọi hành động hầu như là sự phản xạ có điều kiện một cách đơn giản. Tóm lại một câu, tôi không nhận ra được họ là ai. Đọc sách của ông, tôi không nảy sinh ra bất cứ sự liên tưởng nào về con người, về nhân quần, cứ như đang xem một đống rô-bôt đang thao tác, vừa đọc vừa tự hỏi : có thể như vậy chăng ? Người anh em này viết lách gì mà quá ư không chịu suy nghĩ thế ! Một người nhiều tuổi như vậy, sống cả cuộc đời, chưa ăn thịt lợn thì cũng từng nhìn thấy lợn chạy rồi, phải chăng viết truyện kiếm hiệp thì có thể bậy như thế ư ?