Ỷ LAN ( tiếp theo )

Cũng từ sau khi nhà vua băng hà, vận nước bị đe dọa nghiêm trọng. Giặc Tống tràn sang giữa lúc nhà vua mới lên mười. Linh nhân hoàng thái hậu Ỷ Lan phải nhờ cậy bàn tay chèo chống của Thái úy Lý Thường Kiệt và Thái phó bình chương quân quốc trọng sự Lý Đạo Thành. Những ngày sóng gió trôi qua, đất nước sạch bóng quân thù, cuộc sống thanh bình trở lại. Cho đến khi nhà vua đã trưởng thành thì Ỷ Lan đầu đã bạc.

Sau nhiều năm ngồi buông mành dự bàn việc nước, cho đến nửa cuối đời, Hoàng thái hậu mới được thư thái đôi chút. Nhưng mối lo của tiên đế ngày xưa lại đến với vua Lý Nhân Tông: Mối lo về con trai kế vị. Điều đó không khỏi làm cho Hoàng thái hậu Ỷ Lan bận lòng. Mỗi khi đi thăm cảnh chùa, Hoàng thái hậu đều thắp hương trước phật đài cầu nguyện đức phật ban phúc lành cho dòng họ Lý. Ấy thế mà nhà vua vẫn chưa có con trai.

Đã có lần nhà vua sai các hoàng hậu, phi tần, lập đàn cầu tự. Hoàng thái hậu thấy vậy, nói với nhà vua:

- Tiên đế băng hà, con nối ngôi từ lúc còn thơ ấu. Việc nước do mẹ và triều thần bàn định lo liệu. Nay trong nước thái bình, biên cương yên vững, chỉ hiềm nỗi con chưa có hoàng tử kế vị. Mẹ thường nghe nói: Trong dân gian còn có người người khổ phải bán đợ con cái. Trai gái đến tuổi trưởng thành không chuộc nổi mình, đến nỗi phải chịu cảnh lẻ loi suốt đời, còn mong gì đường con cái, thế thì còn đau khổ đến chừng nào?

Vua Lý Nhân Tông chắp tay:

- Tâu mẫu hậu, con cũng buồn phiền vì việc ấy, chỉ lo đắc tội với phụ vương dưới suối vàng. Con đã sai lập đàn cầu tự ngay trong hoàng cung...

Hoàng thái hậu khoát tay nói với nhà vua:

- Làm cha mẹ, ai chẳng mong con cái trưởng thành để rồi trai dựng vợ, gái gả chồng. Bậc làm vua đối với trăm họ cũng phải như vậy. Con còn lo lập đàn cầu tự, nhưng người dân vì nghèo khổ đến không có vợ có chồng thì biết cầu ở ai? Nghĩ đến điều đó mẹ không yên lòng. Mẹ muốn xuất tiền trong kho nội phủ chuộc trai gái bị bán đợ, dựng vợ gả chồng cho người ta, đó là cách làm phúc hay hơn cả.

Cúi đầu lắng nghe từng lời dạy của mẫu hậu, vua Lý Nhân Tông mới bừng tỉnh, thấy rằng mình chưa hết lòng chăm lo đến hạnh phúc của trăm họ. Sau đó, nhà vua lệnh truyền cho dân chúng các nơi, ai có con cái bán đợ, đến tuổi trưởng thành không chuộc nổi thì cứ theo văn tự, xin Hoàng thái hậu cấp tiền chuộc về dựng vợ gả chồng.

Vào mùa xuân năm Quý Mùi, sau khi ban phát tiền của cho dân nghèo, Hoàng thái hậu Ỷ Lan đi dạo chơi kinh thành. Chiếc kiệu của Thái hậu đi vòng về phía tây hồ Lục Thủy và dừng lại trước ngôi chùa Sùng Khánh. Dân chúng nghe tin, rủ nhau nô nức đến xem, vây kín đường. Đứng dưới tam quan ngôi chùa đồ sộ, nhìn lên ngọn tháp Báo Thiên mười hai từng cao vòi vọi, nhớ đến tiên đế, Thái hậu quay lại nói với nữ tỳ và dân chúng đứng xung quanh:

- Sáu năm sau khi tiến đế xây tháp này ta mới được tuyển vào cung. Mới ngày nào mà nay đã gần năm mươi năm rồi.

Thái hậu đang mải ngắm nhìn ngọn tháp nguy nga đồ sộ thì từ sân chùa, một sãi già gần sáu mươi tuổi rẽ đám đông đến trước Thái hậu chắp tay vái chào:

- Mô phật, muôn tâu Thái hậu. Thái hậu còn nhớ con không?

Hoàng thái hậu Ỷ Lan cố lục tìm trong trí nhớ để nhận ra người vãi già có khuôn mặt quen quen ấy. Thái hậu đã từng cho xây nhiều chùa tháp và đã đi vãn cảnh nhiều nơi. Không biết người vãi già này tu ở chùa nào đến đây? Rồi bỗng nhiên ký ức thờ trẻ trung sống lại, Thái hậu đặt tay lên vai người vãi già:

- Có phải là Mai Liên không?

Người vãi già vui mừng cảm động đến rơi nước mắt:

- Nam mô a di đà phật! Vâng, Thái hậu còn nhớ đến con. Con là Mai Liên, nữ tỳ ở điện Trường Xuân đây.

Thái hậu nhìn người vãi già, cố nhận ra bóng dáng cô nữ tỳ Mai Liên xinh tươi vui vẻ ngày trước. Cặp mắt nhăn nheo của Thái hậu như mờ hẳn đi. Nghĩ đến những thay đổi của việc đời và con người, Thái hậu thốt lên:

- Trời ơi! Sau cơn binh lửa, ta có hỏi thăm nhưng không ai biết đến em nữa. Tưởng đã chết rồi không ngờ còn gặp lại!

Người vãi già cười.

- Tâu thái hậu, nhờ Phật độ, con còn sống vài kỷ nữa, chưa chết đâu ạ.

Vãi già Mai Liên hầu Thái hậu lên tam quan thăm quả chuông của tiên đế sai đúc ngày xưa.

Trên tam quan chùa Sùng Khánh, Thái hậu ngắm nhìn quả chuông khổng lồ. Bài minh của vua Lý Thánh Tông ngày trước còn hằn rõ trên những hàng chữ thẳng tắp, khắc ở thân chuông mầu xanh xác. Thái hậu vịn tay vào chuông, hỏi thăm người nữ tỳ ngày xưa:

- Từ ngày xa ta, em ở đâu, xuất gia tu hành từ bao giờ?

- Mô phật, tâu thái hậu, từ ngày ấy con lấy chồng rồi theo chồng về Kinh Bắc. Nhờ trời phật cũng được hai mụn con, một gái một trai. Chẳng may chồng chết sớm, ba mẹ con bơ vơ. Cùng đường, con phải bán cháu gái lớn để lấy tiền nuôi thằng cháu trai. Nay thằng con trai ở quê bố, còn con, nghĩ thương đứa con gái phải bán mình không chuộc được nên cũng đi ở chùa cho khuây. May nhờ lệnh Thái hậu ban cấp cho dân nghèo, con mới chuộc được cháu về gả chồng cho nó. Hôm cầm văn tự đi lĩnh tiền, con mong nhìn thấy Thái hậu mà không được. Hôm nay, nhờ phật độ, gặp lại Thái hậu ở đây, con mừng lắm...

Hoàng thái hậu Ỷ Lan lập tức truyền cho vãi già Mai Liên theo chân kiệu về Bắc cung, giao việc trong nom am thờ Phật bên khu vường thượng uyển.

Mười lăm năm sau, vào năm Mậu Tuất, có một vãi già đã ngoài bảy mươi tuổi tìm đến ngôi chùa cổ thuộc miền đất Kinh bắc trù phú, xin trú ngụ. Người vãi già ấy tuy cao tuổi, nhưng khá lịch lãm, lại biết nhiều chuyện nơi cung đình. Người ta đồn đó là một cung nhân của vua Lý Thánh Tông thuở trước.

Theo lệ thường hàng ngày, sau hồi chuông thu không và buổi đọc kinh sám hối, người vãi già lại về nhà trai ngồi bên ngọn đèn, kể chuyện ngày xưa cho sư sãi, tiểu, ni cô, và điền nô nghe.

Hôm nay, nhân đang vụ cày cấy người vãi già muốn bắt đầu câu chuyện nhãn tiền. Bên ngoài, ánh trăng tháng sáu soi rõ từng viên gạch lát trên sân chùa. Và ngọn gió đông nam mát rượi quạt hơi đất mới từ cánh ruộng vừa cày ải vào hàng hiên của nhà trai. Người vãi già ngồi trên chõng tre, chỉ tay về phía rừng cây rậm rạp, hiện lên thành một dãy đen thẫm gần chùa:

- Mô phật, các người hẳn biết trước đâu khu rừng kia là sào huyệt của bọn côn đồ trộm cắp. Đêm đêm chúng thường bắt trộm trâu đem về mổ thịt. Chẳng những ở đây, mà cả kinh thành nữa, đâu đâu cũng có nạn trộm trâu. Vì chúng mà nhà nông hầu như sạt nghiệp. Mấy hộ gộp lại mới chung nhau được một con trâu. Thành ra công việc đồng áng không kịp thời vụ, ruộng đất bị bỏ hóa nhiều. Bây giờ thì khác lắm rồi. Nạn ấy không còn nữa.

Một điền nô ngồi nghe tiếp lời:

- Vâng, bây giờ có lệnh cấm ngặt lắm. Ai lấy trộm trâu thì cả vợ lẫn chồng đều bị phạt tội nặng, đến xóm giếng không tố cáo cũng phải phạt đến tám mươi trượng.

Người vãi già giảng giải:

- Mô Phật! Ấy đấy, sỡ dĩ có lệnh đó là do Linh nhân Hoàng thái hậu Ỷ Lan. Nhân thấy nạn trộm trâu làm cho trăm họ cùng quẫn, việc canh nông đình đốn, Thái hậu liền nói với nhà vua ra lệnh nghiêm trị, nên mới được như ngày nay.

Nghe nói đến Ỷ Lan, có người liền hỏi:

- Chúng sinh đồn rằng Ỷ Lan chính là cô Tấm trong chuyện Tấm cám, có phải hay không già nhỉ?


Người vãi lắc đầu cười. Cặp mắt mờ đục của bà bỗng ánh lên một niềm vui sướng, tự hào. Bà được dịp kể về con người mà bà hằng kính mến:

- Không, Hoàng thái hậu Ỷ Lan, hay Linh nhân Hoàng thái hậu, là người con gái hái dâu, được vua Lý Thánh Tông vời vào cung, rồi sinh ra đức hoàng thượng bây giờ. Còn cô Tấm, thì từ nhỏ, ta đã nghe bà nội ta kể chuyện Tấm Cám rồi. Chẳng qua là Hoàng thái hậu Ỷ Lan cũng từ một cô gái quê mùa tốt nết, làm ăn siêng năng, tình cờ được nhà vua vời vào cung, lại được phong làng Nguyên phi, nên mới có chuyện tương đồng.

Thái hậu Ỷ Lan đã có lần cầm quyền giữ nước. Thái hậu yêu thương mọi người như con đẻ của mình, lại thường khuyên bảo nhà vua làm điều lành cho trăm họ. Do đó mới có chuyện coi Hoàng thái hậu Ỷ Lan là cô Tấm xinh đẹp nết na được mọi người yêu quý trong chuyện kể ngày xưa...

Ngừng lại để uống nước nhấp giọng rồi liền đó, không phải đợi ai giục giã, người vãi già bắt đầu kể lại ngọn ngành những điều mắt thấy tai nghe về co gái hái dâu hương Thổ Lỗi, một buổi đứng dựa vào khóm cỏ lau mà lọt vào mắt Hoàng đế nhà Lý đi tuần du, được nhà vua vời vào cung...

Cho đến khuya, bốn bề vắng lặng, chỉ có ánh trăng suông và gió nam thổi rì rào. Dưới mái hiên nhà trai, người kể và người nghe vẫn còn say sưa quên ngủ.

Câu chuyện kỳ lạ về cô gái quê trồng dâu chăn tằm, hiền lành chất phác trở thành bậc Nguyên phi, làm nên nhiều công tích, đã khiến cho ai nấy chăm chú theo dõi như đàn trẻ nhỏ ngây người lắng nghe tích cũ ngày xửa ngày xưa...

Người nghe chuyện, không ai ngờ rằng bà vãi già lịch lãm biết nhiều điều hay chuyện lạ chốn cung đình, đang ngồi ở đây lại chính là Mai Liên người nữ tỳ của Nguyên phi Ỷ Lan trong điện trường xuân thuở trước. ( ST)



Ghi chú :
Linh Nhân Hoàng Thái Hậu tức là Phù Thánh Cảm Linh Nhân Hoàng Thái Hậu, mẹ Vua Lý Nhân Tông (1072-1172), bà chính là Ỷ Lan Thái Phi, là một Phật tử thuần thành, bà đã cho trùng tu và xây dựng hơn trăm ngôi chùa. Bà mất vào ngày 25 tháng Bảy năm Hội Tường Đại Khánh thứ 8 (1117), và được hỏa táng vào tháng 8 năm ấy. Tháng Bảy năm sau, Hội Tường Đại Khánh thứ 9 (1118) Vua Lý Nhân Tông bãi cổ bàn yến tiệc của Lễ Trung Nguyên để làm lễ Vu Lan Bồn cho mẹ. Mười năm sau, vào niên hiệu Thiên Thuận năm đầu, Mậu Thân (1928) Vua Lý Thần Tông bãi cỗ bàn yến tiệc của Lễ Trung Nguyên để làm lễ Vu Lan Bồn cho cha.