Tam Quốc chí chú

[hyh]

Vũ Đế kỷ (SGZ1)

Thái Tổ Vũ Hoàng Đế người Tiêu Quận nước Bái. Họ Tào, húy Tháo, tự Mạnh Đức, vốn dòng dõi Tướng Quốc nhà Hán là Tào Tham.

[Tào Man truyện chép: Thái tổ còn có tên là Cát Lợi, tên khi bé là A Man. Ngụy Thư của Vương Trầm chép: họ ấy gốc từ Hoàng Đế. Vào đời Cao Dương, người con của Lục Chung tên là An được đặt họ Tào. Khi Châu Vũ Vương đánh Ân, bắt đầu triều đại cùng tên, phong Tào Hiệp đất Chu. Vào thời Xuân Thu, có tham dự minh hội (1), đến thời Chiến Quốc, bị nước Sở diệt. Con cháu ly tán, vài nhà đến đất Bái. Khi Hán Cao Tổ nổi lên, Tào Tham nhờ công được phong Bình Dương Hầu, con cháu tập tước, vài lần bị tuyệt nhưng đều tái lập cho đến ngày nay -- ngôi vị tại Dong thành. ]

Thời Hoàn Đế, Tào Đằng được dùng làm Trung Thường Thị Đại Trường Thu, phong Phí Đình Hầu.

[Tục Hán Thư của Tư-mã Bưu chép: cha Đằng là Tiết, tự Nguyên Vĩ, có tiết hạnh nhiều người khen. Có lần người hàng xóm mất lợn, nhìn giống lợn của Tiết. Hắn bèn chiếm đoạt lấy nhưng Tiết không giận. Sau đó, con lợn về nhà, người hàng xóm xấu hổ đem lợn trả và tạ Tiết, Tiết chỉ cười nhận lấy. Vì thế, mọi người đều khen ngợi. Người con trưởng tự Bá Hưng, kế Trọng Hưng, rồi Thúc Hưng. Tào Đằng, tự Quý Hưng, từ bé vào cung làm Hoàng Môn Lang. Năm đầu Vĩnh Ninh, Đặng Thái Hậu xuống chiếu sai quan Hoàng Môn Lệnh (2) tuyển trong số Hoàng Môn, người tuổi tác tính tình thích hợp để cùng học với Thái Tử. Nhờ vậy, Đằng được chọn. Thái Tử yêu thích Đằng và thường ban cho Đằng quà rượu hơn người khác. Khi Thái Tử lên ngôi, tức Thuận Đế, cho Đằng làm Tiểu Hoàng Môn, rồi thăng đến Trung Thường Thị Đại Trường Thu. Đằng giữ chức hơn 30 năm, trãi 4 đời vua, trước nay chưa từng có. Đằng thích tiến cử hiền tài và không bôi nhọ ai. Trong số được Đằng tiến cử, từ Trần Lưu có Ngu Phóng, Biện Thiều, Nam Dương có Diên Cố, Trương Ôn, Hoằng Nông có Trương Hoán, Dĩnh Xuyên có Đường Khê, tất cả đều được ngôi cao. Đằng cũng không từng khoe khoang. Khi Thái-thú Thục Quận gởi thư cho Đằng bị Thứ-sử Ích Châu Thứ sử Sùng Cảo bắt được. Cảo dâng biểu xin bãi chức Đằng vì Đằng có liên hệ với các quan bên ngoài. Hoàng Đế đáp: "Thư ấy từ bên ngoài gởi vào, không phải do Đằng thảo, Đằng không có tội." Vì đế biểu của Cảo bị bỏ qua. Đằng không lấy thế làm thù oán, vẫn thường khen ngợi Cảo vì Cảo có khí tiết. Sau Cảo làm đến Tư Đồ, thường nói với mọi người rằng: "Tôi có ngày hôm nay nhờ Tào Thường thị". Mọi việc khác Đằng đều như thế. Khi Hoàn đế lên ngôi, vì Đằng là tôi tiên triều, lòng trung hiếu của Đằng được ngợi khen và phong làm Phí Đình Hầu, được tôn vinh. Năm Thái Hòa thứ 3 Đằng được truy tôn làm Cao Hoàng Đế.]

Con Đằng là Tung nối tước, làm đến Thái Úy, nhưng không ai biết nguồn tích của Tung ra sao. Tung sinh ra Thái Tổ.

[Tục Hán Thư: Tung tự Cự Cao, tính đôn hậu, ai cũng biết lòng trung hiếu. Ban đầu làm Tư Lệ Hiệu Úy, rồi Linh Đế thăng lên làm Đại Tư Nông, Đại Hồng Lô, rồi thay Thôi Liệt làm Thái Úy. Hoàng Sơ năm đầu, truy tôn Tung làm Thái Hoàng Đế. Tào Man truyện của người Ngô và Thế Ngữ của Quách Ban cùng chép: Tung là con dòng họ Hạ Hầu và là em bố Hạ Hầu Đôn. Nên Thái Tổ và Đôn là anh em họ.]
Thái Tổ khi bé tuy nhanh trí, nhưng ham chơi, lêu lổng, không màng đến sự nghiệp. Mọi người vì thế không cho Thái Tổ sẽ nên tích sự gì.

[ Tào Man truyện chép: Thái Tổ khi bé chỉ thích đua chó, săn chim, lêu lổng tối ngày, hay bị người chú đến mách bố. Thái Tổ bị răn trách, sau gặp người chú trên đường, giả lên cơn động kinh sùi bọt mép. Người chú hoảng sợ hỏi bị gì. Thái Tổ đáp "Trúng phải gió độc rồi!". Người chú vội vàng chạy đến báo với Tung. Tung kinh hãi, gọi Thái Tổ đến, thấy Thái Tổ vẫn bình thường. Tung hỏi: "Chú nói mày trúng gió. Không đúng à?" Thái Tổ đáp: "Con có gì đâu. Chú không thích con, nên toàn thấy những chuyện xấu". Tung vì thế đâm ra nghi ngờ. Từ đó trở đi, Tung không tin những gì người chú nói về Thái Tổ nữa, Thái Tổ lại càng táo tợn hơn. ]

Duy có người nước Lương là Kiều Huyền, người Nam Dương là Hà Ngung lại cho là khác. Huyền bảo Thái Tổ rằng: "Thiên Hạ sắp loạn, không phải người có tài 'mệnh thế' thì không cứu được. Ông chính là người đó!".

[ Ngụy Thư viết: Thái Úy Kiều Huyền, vốn nổi tiếng biết xem người, thấy Thái Tổ khác thường, nói: "Tôi biết hầu hết danh sĩ thiên hạ, nhưng chưa thấy ai được như ông! Ông giữ lấy mình. Tôi già quá! Vợ con gởi gấm nơi ông đấy!" Thanh danh Thái Tổ nhờ đó càng nổi. Tục Hán Thư viết: Huyền, tự Công Tổ, nghiêm minh và có tài lược, giỏi nhìn người. Hán Kỷ của Trương Phan chép: Huyền khi ở ngôi cao trong ngoài biết tư cách, khiêm nhượng với kẻ dưới. Lại không vì quyền quý vương khanh mà kết thân. Vào năm Quảng Hòa Huyền làm Thái Úy, được một thời gian vì bệnh nên thôi, được phong Thái Trung Đại Phu, rồi mất. Nhà nghèo không sản nghiệp, linh cửu không có đồ chôn theo. Người đương thời cho là danh thần. Thế Ngữ chép: Huyền bảo Thái Tổ: "Ông ít người biết, nên làm quen với Hứa Tử Tương" Thái Tổ làm quen, Tử Tương chịu nhận, nhờ vậy người ta biết tiếng. Sách Dị Đồng Tạp Ngữ của Tôn Thịnh chép: Thái Tổ một lần lẻn vào nhà Trung Thường Thị Trương Nhượng. Nhượng biết, bèn cầm thủ kích ngoài sân rồi nhảy qua tường bỏ đi. Tài vũ Thái Tổ hơn hết mọi người, không ai hại được. Sách nào cũng biết, đặc biệt là binh thư. Gom gộp binh pháp mọi nhà viết lại rõ ràng -- gọi là 'Tiếp Yếu', còn ghi chú cả 13 chương binh pháp của Tôn Tử, thảy đều còn truyền. Thường hỏi Hứa Tử Tương: "Tôi là người thế nào?" Tử Tương không đáp. Cố hỏi, Tử Tương rằng: "Thời bình ngươi là năng thần, thời loạn ngươi là gian hùng". Thái Tổ cười to.]

20 tuổi, được đề cử Hiếu Liêm, làm chức Úy một bộ ở Bắc Lạc Dương, rồi đổi qua Đốn Khâu Lệnh.

[ Tào Man truyện: Ban đầu mới giữ chức Úy, Thái Tổ sửa sang mọi việc. Làm roi 5 màu, dựng hai bên cổng tất cả 10 cây. Ai phạm cấm, bất kể cường hào, đều bị nọc ra đánh đến chết. Sau nhiều tháng, một hôm người chú của Tiểu Hoàng Môn Kiển Thạc, sủng thần của vua Linh Đế, đi đêm bị bắt, bèn cho đánh đến chết. Kinh Đô vì vậy yên ổn, không ai dám phạm luật. Bọn sủng thần vì vậy đều ghét, nhưng không ai làm gì được. bèn cùng nhau tiến cử cho đổi qua làm quan Lệnh ở Đốn Khâu.]

Rồi được phong làm Nghị Lang.

[ Ngụy Thư: Chồng em họ Thái Tổ là cường hào Tống Kỳ bị giết, phàm thân thích đều bị thải quan. Sau vì Thái Tổ thông cổ học, được vời làm Nghị Lang. Đại Tướng Quân Đậu Vũ cùng Thái Phó Trần Phiền mưu diệt hoạn quan, nhưng ngược lại cùng bị giết. Thái Tổ dâng thư nói vì Trần, Vũ cùng những người chính trực bị hãm hại, gian tà đầy triều, người thiện bị chèn ép, lời lẽ thống thiết; Linh Đế không màng đến. Sau đó truyền chiếu xuống cả 3 phủ, sắc rằng: Những ai lên tiếng đòi sửa sang chính trị của châu huyện đều bị coi là tung tin nhảm và cách chức. Các quan tam công thiên tà không còn là chuyện hiếm, hối lộ lại càng thịnh hành. Lời oán đám cường bạo đã không người tâu lên, những kẻ yếu ráng giữ mình cũng đa phần bị hãm hại. Thái Tổ giận lắm. Nhằm năm nhiều chuyện thiên tai khác thường, bèn dâng thư can gián, giải thích rằng tam công rặt tâu lên những chuyện tránh đụng chạm đến bọn quý thích. Tâu lên, nhà vua ngộ ra, bèn bãi chức cả tam phủ, những người 'tung tin nhảm' được phong làm Nghị Lang. Nhưng từ đó về sau việc chính trị ngày càng loạn, cường hạo lộng hành làm nhiều người bị hãm diệt. Thái Tổ biết mình không thay đổi được gì nên không tâu điều gì nữa. ]

Cuối thời Quảng Hòa, Hoàng Cân nổi dậy. Bèn được phong làm Kỵ Đô Úy, dẹp giặc ở Dĩnh Xuyên. Sau đổi làm Tế Nam Tướng. Nước này gồm 10 huyện , vì các quan Trưởng Sử đa phần dựa vào bọn quý thích, tham ô hối lộ lộng hành. Bèn tâu lên xin đuổi 8 người như thế. Lại cấm ngặt các hành vi tà vạy, bọn gian quỹ vì thế trốn đi, trong quận được yên ổn.

[ Ngụy Thư: Trưởng Sử nhận hối lộ, dựa vào thế quý thích, những quan Tướng trước không dám động đến. Nghe tin Thái Tổ đến, xin miễn chức cả đám, lớn nhỏ sợ điếng người, bọn gian quỹ bèn chạy sang quận khác. Việc chính trị nhờ thế củng cố, cả quận thanh bình. Trước đây, Thành Dương Cảnh Vương Lưu Chương có công lớn với nhà Hán, được phong quốc (Thành Dương) lập nhà từ, các quận khác của Thanh Châu đều bắt chước theo. Ở Tế Nam lại càng thịnh hành, xây đến hơn 600 nhà từ. Có tên thương gia giả chiếc kiệu 'nhị thiên thạch' cho chúng khuân trên đường, ca hát xênh xang, xa xỉ vô cùng, trong khi dân tình nghèo túng, thế nhưng quan Trưởng Sử không dám cấm các hành vi như thế. Thái Tổ đến, lệnh phá hết các nhà từ, cấm tuyệt cả quan cả dân đến tế ở nhà từ. Đến khi nắm quyền chính, bèn diện trừ nạn thờ cúng quỷ thần gian tà, việc thờ cúng huyễn hoặc từ ấy mới dứt.]

Ít lâu. được vời làm Thái Thú Đônguận, nhưng không nhận, xưng bệnh về làng.

[ Ngụy Thư: Khi bọn quyền thần nắm triều chính, quý thích lộng hành. Thái Tổ không thể đổi tính che chở cho bọn này. Nhiều lần trái lệnh, sợ họa đến nhà, bèn lui gót giữ mình. Tuy làm Nghị Lang, nhưng thường cáo bệnh, xin về làng. Lại cho xây nhà ngoài thành, XuânHạ đọc sách, Thu Đông săn bắn, lấy thế làm vui ]
Được ít lâu, Thứ-sử Ký Châu Vương Phân, cùng Hứa Du người Nam Dương, Châu Tinh người Bái Quốc liên kết hào kiệt, mưu phế Linh Đế, lập Hợp Phì Hầu, cho Thái Tổ biết, Thái Tổ không theo. Việc này không thành.

[ Cửu Châu Xuân Thu của Tư-mã Bưu: Khi con Trần Phiền là Dật cùng Thuật sĩ người Bình Nguyên là Tương Giai hội bàn với Phân, Giai nói: "Thiên văn bất lợi cho bọn Hoạn quan. Bọn Hoàng Môn, Thường Thị thảy đều sẽ bị diệt tộc". Dật rất vừa lòng. Phân nói: "Nếu vậy, tôi nguyện trừ bọn này". Bèn cùng Du kết mưu. Khi Linh Đế muốn về thăm nhà cũ ở Hà Gian, Phân nhân đấy lập kế, gởi thư cho cướp Hắc Sơn bảo đánh cướp quận huyện, để có dịp khởi binh. Bấy giờ ở phía Bắc xuất hiện làn khí đỏ trãi suốt từ Đông sang Tây, quan Thái Sử tâu lên rằng: "Đương có âm mưu, không nên bắc hành". Vua bèn dừng lại, hạ lệnh cho Phân bãi binh, rồi cho gọi đến. Phân sợ, tự sát. Ngụy Thư có thuật lời Thái Tổ cự Phân rằng: "Phế lập là chuyện bất tường cho cả thiên hạ. Người xưa phải nắm hết quyền bính trong tay, tính hết các lẽ nặng nhẹ, như Y Doãn, Hoắc Quang mới nghĩ đến chuyện đó. Y Doãn tỏ được lòng trung, lại có thế là Tể Tướng, trên hết các quan, nắm mọi đường tiến lui -- việc mới thành. Rồi đến Hoắc Quang, nhận lời ủy thác gửi nước, ngồi ngôi tông thần. Bên trong, nhờ Thái Hậu, nắm hết việc chính trị trọng yếu, bên ngoài lại có sự ủng hộ của các quan. Xương Ấp mới lên ngôi, chưa lấy được lòng quý tộc, trong triều lại không có ai ho he để có thể cùng bàn tính riêng. Nếu gồm hết những yếu tố này, việc đã không thành. Nay các ông chỉ thấy những thành công xưa mà không nhận ra khó khăn hiện tại. Các ông thử tính xem, cộng tất cả các ông lại, có đông bằng 'thất quốc' không? (1) Cái quý phái của Hợp Phì Hầu, liệu có bằng Ngô, Sở không? (2) Phàm làm chuyện phi thường, khắc kỵ dục vọng, (các ông) sao tránh được tai họa!"]

Người Kim Thành là Biện Chương, Hàn Toại giết Thứ Sử, Thái Thú làm phản, đông đến hơn 10 vạn người. Thiên hạ tao động. Thái Tổ được vời làm Điển Quân Hiệu Úy. Rồi Linh Đế mất, Thái Tử lên ngôi. Đại Tướng Quân Hà Tiến cùng Viên Thiệu mưu diệt Hoạn quan, Thái Tổ không nghe. Tiến muốn vời Đổng Trác, nhằm tạo thế uy hiếp Thái Hậu.

[ Ngụy Thư: Tin đến tai, Thái Tổ cười rằng "Quan hoạn xưa nay có bao giờ không có. Chẳng qua gần đây các vua cho bọn chúng quá nhiều quyền hành, ân huệ, mới gây ra nạn này. Muốn trị bọn này, cứ giết mấy tên đầu sỏ, chỉ cần một viên ngục quan là đủ, cần gì phải gọi tới gọi lui các tướng bên ngoài! Còn muốn diệt sạch bọn này, việc thể nào cũng lộ ra, tôi nghĩ là sẽ thất bại"]

Trác chưa đến, Tiến đã bị giết.

(1) Chỉ việc 7 nước khởi loạn thời Cảnh Đế.
(2) Chỉ Ngô Vương và Sở Vương, cùng sự kiện như (1).

(Còn nữa)