Vì xã tắc, chân ngựa đá cũng lấm bùn

Vua Trần Nhân Tông (1258-1308) tên thật là Trần Khâm, con vua Trần Thánh Tông. Ông là người có mưu trí, đã cùng Trần Hưng Đạo (1232-1300) chủ trì hai cuộc kháng chiến chống Nguyên thắng lợi. Sau đại thắng trên sông Bạch Đằng kết thúc vẻ vang cuộc kháng chiến chống bọn xâm lược nhà Nguyên, Trần Hưng Đạo rước vua Trần Nhân Tông và thượng hoàng Trần Thánh Tông về Tháng Long. Vua mở tiệc khao thưởng tướng sĩ và truyền cho dân chúng tổ chức cuộc hội vui chơi ba ngày, gọi là "Thái bình diên yến".

Truyền thuyết còn ghi: trong cuộc làm lễ ở Chiêu Lãng, nhân thấy các ngựa đá tạc ra để chầu hầu trước các miếu, điện đều có dính bùn; người ta cho rằng các ngựa đá và mọi vật vô tri của đất nước đều tham gia đánh giặc; Trần Nhân Tông bèn tức cảnh làm hai câu thơ chữ Hán:

Xã tắc lưỡng hồi lao thạch mã
Sơn hà thiên cổ điện kim âu
(Xã tắc hai phen bon ngựa đá
Non sông nghìn thuở vững âu vàng)


Trong thơ ca các đời sau, kể cả thời hiện đại, ý tưởng độc đáo này hay được nhắc đến, khơi gợi cảm hứng cho nhiều thi sĩ:

Bức thành đá chạy dài như chân móng
Bốn nghìn năm bền vững như âu vàng
Gió vô hồi lịch sử giở từng trang...
Dẫu ngựa đá, vó câu còn lấm bụi.


(ST)