Thơ của chàng thợ mộc và chuyện anh hàng xóm mắc vạ

Một anh chàng thợ mộc chữ nghĩa vào loại khá, bữa ấy đến làm cho nhà một viên quan đã về hưu. Thấy anh ta lanh lợi, ăn nói hoạt bát, viên quan bèn dò hỏi:

- Này anh kia, trước kia anh có học hành võ vẽ chữ nào không?

- Bẩm cụ, có đấy ạ!

- Thế thì anh thử làm một bài thơ vịnh con ngựa bạch của ta đang đứng ăn ở góc sân kia thử. Nếu hay, ta sẽ có thưởng.

Anh chàng thợ mộc ứng khẩu đọc ngay một bài thơ, tất nhiên là thơ chữ Hán mới chết chứ:

Bạch mã mao như tuyết
Tứ túc cương như thiết
Tướng công kỵ bạch mã
Bạch mã tẩu như phi

Nghĩa là: Ngựa trắng lông như tuyết, bốn chân cứng như sắt, ngài cưỡi con ngựa trắng, ngựa trắng chạy như bay.

Quan gật đầu khen giỏi và thưởng ngay thúng thóc với một quan tiền. Lúc ra về anh chàng thợ mộc gánh một bên đồ lề, một bên thúng thóc vì thế không cân, liền thủng thẳng nói chữ:

- Nhất bên trọng, nhất bên khinh. (Bên thì nặng, bên thì nhẹ.)

Quan nghe được, lại cho anh ta thêm một thúng thóc nữa. Về nhà, anh đem chuyện này kể lại cho mọi người. Ai cũng khen anh giỏi chữ và gặp may.

Có người hàng xóm bên nhà anh chàng thợ mộc vốn dốt đặc cán táu, một chữ nhất bẻ đôi không biết, anh lại tham lam, cũng muốn được như anh chàng thợ mộc, liền nhờ anh ta dạy cho bài thơ và nhập tâm cái câu "nhất bên trọng, nhất bên khinh" ra thóc ra bạc đó, rồi thẳng dinh quan đã về hưu ấy để xin việc làm.

Viên quan cũng hỏi anh ta y như đã hỏi anh thợ mộc. Anh chàng dẻo miệng dám nhận mình vốn là dân học trò.

- Thế thì ta sẽ ra đề thơ cho anh vịnh thử, hay thì ta thưởng.

Lúc ấy nhìn ra ngoài sân, viên quan thấy bà cụ đang quét tước, bèn bảo anh ta làm thơ vịnh cho quan nghe.

Anh chàng dốt đặc cán mai tỏ ra hơi lúng túng vì cả đời anh ta chỉ thuộc có bài thơ vịnh ngựa. Nhưng anh đã trót bẻm mép tự nhận là học trò, đành liều nhắm mắt đưa chân, đằng hắng gán ghép cho qua chuyện:

- Con xin đọc thơ vịnh bà cụ để quan nghe:

Bà cụ mao như tuyết

Vốn quan cũng chẳng giỏi giang gì, liền phê ngay:

- Ừ nghe cũng kha khá!

Được lời như cởi tấm lòng, anh ta vững tâm ứng tác mau lẹ:

- Tứ túc cương như thiết

Quan cau mặt t tỏ ý bực mình:

- Người mà lại tứ túc, bốn chân, chữ thô, ý ép, nhưng thôi, cứ tạm cho qua. Bình tĩnh đọc tiếp ta xem thử, đừng có cuống.

Mồ hôi đã vã ra, nhưng vì được quan khích lệ nên anh ta nhanh nhẩu đọc một thôi một hồi:

- Tướng công kỵ bà cụ
Bà cụ tẩu như phi.

Đến đây thì quan không chịu nổi nữa. Thằng này dám bảo: "Tướng ông cưỡi bà cụ, bà cụ chạy như bay" thì thật là quá thể, liền quát người nhà nọc ra quất cho ba chục roi vào đít. Anh chàng dốt chữ mà lại hám của, đau nhừ người đứng dậy vừa xoa bên mông bị đòn, vừa buột mồm nói tiếp câu nói chữ học mót được của anh thợ mộc:

- Nhất bên trọng, nhất bên khinh.

Viên quan bèn nổi giận lôi đình, thét quân hầu đầy tớ phét cho anh ta ba chục roi nữa vào mông bên kia để cho cân, khỏi tị bên trọng bên khinh.
(ST)