Trong bài Hiện hình, lại một chân dung khác, vẽ theo lối hiện thực hơn :

Tôi ráp lại xem. Ồ! sự lạ!

Một người thiếu nữ hiện trong trăng.

Khăn hồng chùi lệ ngấn đôi mắt;

Da thịt phô bày ý tuyết băng.

Nường hé môi ra. Bay điệu nhạc

Mát như xuân mà ngọt tợ hương:

Ôi sao là khúc Ba sinh lụy

Rào rạt như đầy nỗi cảm thương

Tiếng ngọc, màu trăng quấn quýt nường

Phút giây người lộ mỏng như sương

-Nường tan ra nhạc? - tan ra nhạc!

Khung trắng trời mây trắng lạ thường! (Hiện hình)

Người con gái trong bức tranh này, là hội tụ của tiếng và màu : tiếng ngọc màu trăng.

Chân dung nàng được vẽ bằng nhạc hay nàng chính là âm thanh.

Bút lông của hoạ sĩ chấm vào nhạc để vẽ ra chân dung nàng, rồi, cát bụi nàng lại trở về với cát bụi :

-Nường tan ra nhạc? - tan ra nhạc!

Khung trắng trời mây trắng lạ thường!

Mỗi chân dung người đẹp mà Bích Khê vẽ thường có những nét Bích câu kỳ ngộ. Bức Tranh loã thể là bức tranh Giáng Kiều khoả thân trong óc người con trai hai mươi tuổ i:

Nàng ở mô? Xiêm áo bỏ đâu dây?

Đến triển lãm cả tấm thân kiều diễm.

Nàng là tuyết hay da nàng tuyết điểm?

Nàng là hương hay nhan sắc lên hương?

Mắt ngời châu rung ánh sóng nghê thường;

Lệ tích lại sắp tuôn hàng đũa ngọc.

Đêm u huyền ngủ mơ trên mái tóc

Vài chút trăng say đọng ở làn môi.

Hai vú nàng! hai vú nàng! chao ôi!

Cho tôi nút một dòng sâm ngọt lộng.

Ôi lồ lộ một toà hoa nghiêm động!

Tôi run run hãm lại cánh hồn si...

Ồ hai tay rơi chén ngọc lưu ly;

Ồ hai chân nở màu sen ẻo lả;

Cho tôi nàng! cho tôi nàng! tất cả...

Tôi miên man uống lại mộng quỳnh dao

Cho đê mê, chới với, hồn lên cao,

-Một tinh cầu sẽ tan ra biển lệ. (Tranh lõa thể)

Tranh lõa thể là một tác phẩm tuyệt vời mà âm nhạc và màu sắc dâng lên theo nhịp rung thể xác. Chàng trai đứng trong phòng triển lãm, trước bức tranh khoả thân có dáng dấp của một người xưa, chàng vào mộng, trở lại hàng ngàn năm trước, sống lại giấc mơ Tú Uyên- Giáng Kiều.

Hoặc ngược lại, chàng trai chính là Tú Uyên, đứng trước bức họa Giáng Kiều mà chàng vừa hoàn tất, chàng xao động bối rối, sống một giấc mơ mới mà nhịp độ thể xác đồng tiến với đam mê, với âm nhạc, màu sắc và thời gian. Chàng đã vượt ra ngoài cái lễ giáo cũ để tiến tới cái tự do mới của một kẻ cầm bút dám phô bày nhục cảm xác thịt của mình trên trang giấy : Tú Uyên đã hiện đại hoá tư tưởng của mình qua thơ Bích Khê. Bích Khê nói hộ người xưa những ẩn ức nhục cảm của họ bằng tiếng thơ của đời nay.

Hành trình sáng tạo từ "chữ" sang "châu"

Châu, bài thơ cuối trong tập Tinh huyết là một trường khúc, diễn tả hành trình sáng tạo của Bích Khê, hành trình biến hoá từ chữ sang châu. Bài thơ có ba phần :

Phần I, nhà thơ tìm cách định nghiã những cái đẹp : đẹp câm trong pho tượng, đẹp huyền ảo của người trong mộng, đẹp rã rượi của tiếng đàn, của đôi mắt mùa thu, đẹp đau thương của đôi mắt lệ, biến thành giọt châu. Phần II, mô tả sự chuyển hoá từ cái đẹp sang cảm xúc và rung động trong tâm hồn nhà thơ. Phần III, nói đến sự biến hoá những chất, những rung động mà nhà thơ lưu lại trong hồn thành những giọt châu.

Bích Khê giới thiệu đôi mắt, chỉ định đôi mắt là tác nhân chính của sáng tác, coi mắt và châu, như một thứ tinh thể của thi ca. Mắt và châu nơi Bích Khê, tương đương với tưởng tượng và trăng nơi Hàn Mặc Tử. Nếu Hàn Mặc Tử dùng óc tưởng tượng để sáng tạo thì Bích Khê dùng mắt để làm thơ. Đó là sự khác biệt sâu xa giữa hai người.

Tất cả tinh anh nơi Bích Khê tụ vào đôi mắt. Nếu ai gần Bích Khê, chắc không thể nào tránh khỏi bị cuốn hút bởi đôi mắt, mà ngày nay, chúng ta chỉ còn lại tấm ảnh duy nhất, chân dung một thiếu niên, có đôi mắt to đen đẹp tuyệt vời.

Bích Khê đã diễn tả hành trình sáng tạo của mình như sau : Trước tiên nhà thơ tiếp nhận những cảm xúc của thiên nhiên và đời sống, rồi nhập đồng trong tâm hồn :

Tôi dường nghe trong một phút mê man

Hồn thanh thiên cho đến phách dương gian

Đều vỡ lở cho rung rinh thần thức

-Một thế giới mờ đi trong sáng đục

Và im hơi cho xuất khí âm hư...

Từ vùng đồng thiếp ấy, đánh lên những âm giai và màu sắc và những yếu tố này đọng lại trong ánh mắt, rồi từ tinh cầu mắt đó, biến thành những giọt châu thơ :

Sao? Màu nàng vấn vít lấy màu thơ

Với tình tiết và tên hoa vô thượng

Với đôi mắt đẹp câm trong sắc tượng

Biến ra châu nguyên vẹn cốt thiên đàng

Nên Thiên Tài đang tắm ở suối vàng

Theo trực giác bay lên nguồn ngọc lệ

Như thế, mỗi lần nhả châu trong mắt ngọc, thiên tài phải chết đi trong đê mê huyền bí, trong giếng loạn của tâm hồn :

Cho đã khát trong đê mê huyền bí

Ánh tiên tri nức nở sóng anh linh

Đường kinh tuyến hút nhiễm chất vô hình

Dẫn địa ngục đi vào đôi giếng loạn?

Đỉnh hoang loạn thể xác và tâm hồn cũng là đỉnh thơ : muốn đạt tới thơ, tức cõi châu, nhà thơ phải thăng hồn tới cực của đớn đau hoang loạn, tới sự mất trí, tới sự rã rời thể xác, tới xuất huyết, tới địa ngục và thiên đàng.

Tôi chết ngay đây chẳng nói rằng

Cả mình lạnh khớp đến hàm răng

Thần gì đã xuất ra đôi mắt

Vội đẩy hồn tôi tới bóng giăng

Một bóng giăng rồi một bóng giăng

Hồn vẫn phiêu lưu rất nhẹ nhàng

Đến mút không gian là bát ngát

Một trời thơ mộng đẹp mê man

Và trong vùng ánh sáng và âm thanh thần tiên ấy, đôi mắt thần tiên hiện ra :

Bỗng khúc dương cầm nấc tiếng thu

Bỗng đôi mắt ngọc hiện xanh mờ...

Và châu và báu và thanh khí

Nức nở tan thành vạn giọt thơ

Đạt đến cõi thơ, mọi sự lại bắt đầu trở lại.

Toàn bài thơ là hành trình của sáng tác, trong một vòng tử sinh huyền bí :

Tối hôm nay mùa thu đang ảo não

Trong gió rên và trong lá vàng bay

Mỗi gân trắng rúng rẩy một luồng say

Mỗi hơi thở hoa hồng vang nức nở

Và mạch máu không gian dường vỡ lở

Hú ma điên... kinh động vạn hồn đau

Muôn u phiền đầy đặc ứ trong đầu

Muôn sầu hận xây mồ ngay giữa phổi

Tôi ngây ngất trong bể lòng sôi nổi

Để hồn mê trôi dạt cõi xa mơ

Mình lặng ngồi trên tảng đá trơ vơ

Tình khóc mướt trong đêm thu ấp ủ

Đôi mắt của Bích Khê chính là nguồn sáng tạo, nguồn khổ đau và hạnh phúc. Chưa ai hỏi mắt mình : Người là ai? Bởi nhà thơ cũng không biết rõ nguồn sáng trong đôi mắt ấy từ đâu đến và sẽ dẫn mình đến đâu ? Đôi mắt là cửa sổ của linh hồn như người ta thường nói, nhưng linh hồn Bích Khê là một cõi huyền bí xa lạ, của một cuộc đời ngắn ngủi trên dương gian, nhưng vô tận ở cõi siêu hình :

Hỡi đôi mắt! Nơi người là ngọc thạch

Nơi giếng người phản chiếu ảnh thiên thần

Nơi suối người giữ kín tiếng châu ngân

Nơi triển lãm cả một bầu tiên động

Nơi rung rinh cả một trời thơ mộng

Người là ai?Người hỡi! Người là ai?

-Nhưng đôi mắt lờ lặng và mê say

Nhìn đắm đuối không một lời náo nức

Nhạc khiêu vũ đâu đây lan sóng múa

Tôi tưởng chừng... da thịt biến ra thơm

Những đầu lâu rã hết khí xanh dờn

Những xiêm áo bay rờn trong cảnh mộng

Cả địa ngục đi vào trăm lỗ hổng

Bắn tinh ra trộn trạo giữa nguồn hương

-Hỡi đôi mắt! hồ thuỷ tinh trong suốt

Soi trần gian địa ngục vạn đời ma

Hãy nói tên thần bí của muôn hoa

Hãy kể hết nhiệm mầu muôn thế giới

Những bí quyết khí nhạc lên vời vợi

Những màu thiêng khi đau khổ lên cao

Những thơm ngào phối hiệp giữa trăng sao

Những khoái trá truyền qua hai xác thịt

Bằng hơi điện - bằng hơi điên tha thiết

Người là ai? người hỡi ! người là ai ?

-Nhưng đôi mắt lờ lặng và mê say

Nhìn đắm đuối, không một lời náo nức

Bích Khê, ngàn đời sau vẫn là một vì tinh tú mới, chiếu vào cõi thơ, bằng đôi mắt ngọc của một thiên thần.(st)