MÃ ĐỘI: NÊN CÔNG HAY ĐÁNG TỘI?
Cũng có khi Chốt 5 tiến lên, nhường vị trí cho Mã 3 hoặc 7 nhảy vào vị trí sau lưng, và án ngữ trước mặt Pháo đầu, thì Mã này bèn được gọi là Mã đội. Phương án này của đấu thủ là nhằm công phá thẳng vào trung lộ đối phương. Thế công rất mạnh. Khi đối thủ thượng voi hoặc ghểnh sĩ tạo thành thế thủ thụ động, thì lập tức Mã đội sẽ được điều động để thực hiện ý đồ trên, với tầm sát thủ được tạo ra bởi những khẩu đại pháo ở tuyến sau. Vai trò của Mã đội trong trường hợp này khá là khiêm tốn, bởi với nhiệm vụ chỉ làm ngòi cho kẻ khác lợi dụng thì nếu có thành sự, công trạng của Mã sẽ chẳng được đáng kể là bao. Mã đội có thái độ như phải chịu cúc cung, phục tùng, khiêm tốn nép mình chịu làm một thứ "con đội" cho kẻ khác được dịp tâng công, lấy điểm. Mã đội tự thân đã phải gánh chịu mọi sự hiểm nguy rình rập, đem thân mình phơi bày ra trước trận tiền, cho đối phương tha hồ nhìn ngó, bình phẩm với lòng căm ghét và khinh khi, oán hờn khôn tả. Mã chưa tạo nên sự gì nguy hiểm cho đối phương, Mã cũng chưa hăm dọa tiêu diệt một đối tượng nào, nhưng Mã đã tạo điều kiện cho kẻ khác dấu mặt ẩn thân, ném đá dấu tay, gây nên mối hiểm nguy khôn lường về phiá đối phương. Có thể Mã sẽ bị tiêu diệt ngay sau đó tức thì, vì Mã đã thực hiện một nước đi có tính cách dò dẫm, thách thức, khích bác đối phương, trong khi tự thân Mã vẫn còn bị che ngang tầm mắt, đường tiến thủ vẫn còn bị hạn hẹp và nếu có bị công kích thì cũng không thể nhảy nhót né tránh vào đâu được. Mã đội phải làm như ra vẻ tận tụy, hết lòng vì ích lợi chung, vì sự nghiệp chung, để rồi nếu có thành công, thì vai trò của Mã đội cũng được gọi cho là có đóng góp chút đỉnh(!). Sự căm ghét và khinh thường, bỉ thử của đối thủ dành cho Mã đội quả thật không phải là không có căn cứ. Vì, thật ra, ở vị trí làm "trái độn" cho kẻ khác lập công thì cũng chẳng vinh quang gì. Đó là hình ảnh của kẻ vong thân, đánh mất chính bản thân mình, khi phải khiêng voi cõng rắn trên lưng mà đành cắn răng không dám hé môi thốt lên một lời than vãn. Ngựa khuỵu gối mòn mỏi, lặt lè bước nặng, gập ghềnh trên đường vô định. Tiền đồ (khai cuộc) của Mã đội đã như vậy thì hậu vận (tàn cuộc) có lấy chi làm hứa hẹn, sáng sủa? Nhưng có vẻ Mã đội chỉ cần quan tâm đến mục đích và cứu cánh của cuộc cờ mà thôi, còn mọi lời thị phi của người ngoài xem như chẳng màng đến. Và Mã vẫn mặt mày lơ láo lấy sự đội làm mục đích tiến thủ, quyết đeo đuổi tới cùng. (Rõ là Thân lươn bao quản lấm đầu! Kim Vân Kiều truyện).
Số phận của Mã đội có lắm phen cũng lâm vào hiểm nghèo như khi chiến Xa đối phương được lập tức điều động tới kìm kẹp ngay bên cạnh, rồi phía bên nữa có một khẩu đại Pháo hung ác phiá sau sẵn sàng nhả đạn tiêu diệt. Nếu Mã đội sợ thác thảm oan uổng thì thôi hãy khiêm cung thoái bộ, hạ Mã, thối lui trở về vị trí bình phong như cũ, ít ra cũng còn giữ được lòng tự trọng, nhược bằng cứ khăng khăng xin được "đội cho tới thác" thì đối phương sẽ chuẩn y cho.
Mã đội cũng có thể là hình ảnh của người kỵ sĩ vẫn như còn trong thủa hàn vi, chưa gặp lúc được tung hoành, đắc dụng, để đem sở học ra giúp đời. Người kỵ sĩ chỉ vì muốn nhắm đến đại cuộc mà sẵn sàng bỏ qua hết những tiểu tiết không đáng kể. Người phi thường thì có một quá khứ khác thường, là hình ảnh Tướng quốc Hàn Tín xưa, cắp gươm xin cơm Phiến Mẫu, chịu luồn trôn gã bán thịt, mà không nghĩ đến chữ "nhục". Chiến thắng khắc địch, đó là mục đích duy nhất mà Mã đội nhắm đến. Ngoài ra, tất cả đều là... chuyện nhỏ. Nên công hay đáng tội, điều đó còn tùy ở từng quan điểm của mỗi người khi lạm bàn về Mã đội. Vì thật ra, cuộc cờ vẫn còn chưa kết thúc.
HẠ MÃ: KẺ THỨC THỜI MỚI LÀ TUẤN KIỆT
Như đã nhận định, số phận của Mã Đông phương khá là hẩm hiu, vì không thể và không có quyền chọn lựa ngay cho mình một phong cách hiên ngang vốn có của người kỵ sĩ, như là:
Oai phong tuấn mã đi trong sa trường dấn thân
Bờm ngựa tung bay trong cơn gió sớm
đuôi cong vung lên trong chiều khói lan
(Rong Khúc 8 - Phạm Duy)
mà đành phải nhẫn nhục chờ đợi cơ hội, chờ được sự phân định trách nhiệm rạch ròi rồi mới có thể xuất chinh đặng. Muốn phi nhanh nước đại ư? Chưa phải là lúc này. Muốn cáp Mã bàn hà ư? Chưa tới kỳ hạn thuận lợi. Sự nhẫn nại của kỵ binh Mã tưởng như khó có thể chịu đựng nổi, vì đối phương cứ chèn ép mãi. Mã đã bị đè quá lâu rồi, cùng sự bưng bít, sự giam hãm của đối phương dành cho Mã, rồi là sự hăm dọa tiêu diệt, sự khích bác sỉ nhục đến cùng cực. Có thể nói kỵ binh Mã gần "bứt sô" tới nơi, và dường như Mã đang lập nguyện rằng thà là bị chết vinh còn hơn là chịu cảnh sống nhục như thế này v.v
Rồi thốt nhiên nghe như có tiếng chiến Mã uất ức hí vang, thân ngựa quay cuồng lồng lộn như muốn giật đứt giây cương, tung vó câu nhảy chồm lên không, bờm ngựa lúc lắc rũ rượi như muốn vất bỏ dây đai che ngang đôi mắt, tiếng móng gõ lộp cộp nóng nảy. Người kỵ sĩ như muốn phá tung xiềng xích để vượt thoát ra đi, như muốn "quay lưng đưa chân đá vỡ yên cương để thong dong lên đường thoát thân" (Rong Khúc 8). Mã như đánh mất sự tự chủ, đánh mất sự kiên định vững bền những tưởng vẫn còn giữ được trong bất kỳ tình huống nào. Phải chăng đã đến lúc cho Mã vượt thoát thăng hoa, ngang tàng đường hoàng tiến vào trận địa, dấn bước dõng dạc vào sâu trong tuyến phòng ngự của đối phương? Phải chăng thời giờ đã điểm, cơ hội đã đến, phút vinh quang oai trấn uy hùng của kỵ binh Mã đã tới nơi rồi?
Thế nhưng chỉ trong khoảnh khắc, tựa như có một cú gò dây cương làm Mã thảng thốt nghẹn ngào, ắng lặng. Rồi như có ngay một hàm thiếc để bịt vào miệng, tiếng hí liền câm bặt. Xót xa hơn, lại thêm một lằn roi răn đe tàn bạo quất ngang thân mình rướm máu. Mã như bị khuất phục, bờm ngựa rũ rượi xác xơ, đầu cúi gầm xuống, tủi nhục với dây đai che bưng bít hai bên đôi mắt vẫn còn. Và Mã chợt hiểu ra rằng thời cơ thế là vẫn chưa đến, vẫn chưa phải là lúc mà Mã có thể rũ sạch khỏi mọi ràng buộc vướng víu bên mình để vượt thoát thăng hoa. Và, thật đáng kinh ngạc làm sao, khi trong sự tận cùng của lòng kiên tâm, với một ý chí càng được trui rèn thêm lên, kỵ binh Mã vẫn tiếp tục, tiếp tục nhẫn nhục, và chờ đợi, chờ đợi nữa.
Đó là ý nghiã của khái niệm hạ Mã, tức kỵ binh Mã phải chấp nhận sự nhân nhượng thoái bộ, lùi về, với một thái độ nhún nhường, khiêm cung, cùng với sự tự chủ cao độ, hiếm có. Hạ Mã, đó cũng là thái độ của một kẻ sĩ đã am tường lẽ biến hóa của Trời Đất, của thời cuộc thăng trầm, chứ có phải chấp nhận thua cuộc đâu?
Còn Trời còn Đất còn non nước
Có lẽ ta đâu mãi thế này?
(Nguyễn Công Trứ)
Đó chính là hình ảnh của một kẻ sĩ rất thức thời và hết sức khôn ngoan vậy