Yêu cầu đạo đức về trách kỷ và trách nhân của nho gia

YÊU CẦU ĐẠO ĐỨC VỀ TRÁCH KỶ VÀ TRÁCH NHÂN CỦA NHO GIA
(儒家责己与责人的道德要求)



Dật Danh (佚名 - Trung Quốc)

Trần Duy Khương lược dịch

Từ rất sớm, Nho gia đã nhắc đến yêu cầu về trách kỷ (tự trách bản thân mình).

Sửa lỗi luôn là một công việc đòi hỏi đến nghị lực và sự dũng cảm.

Khổng tử cho rằng, chỉ có nghiêm khắc đối với bản thân và khoan dung đối với người khác thì mới có thể tránh xa điều oán hận. Điểm quan trọng làm phân biệt giữa thánh hiền với người bình thường chính là lấy việc trách người thay bằng trách mình, lấy việc khoan dung bản thân thay bằng khoan dung người khác. Tiền đề của việc trách mình chính là không ngừng suy ngẫm về bản thân và tự kiểm điểm bản thân. Nhưng Nho gia cũng không loại bỏ việc phê bình và chỉ trích đối với người khác, thậm chí còn cho rằng, chỉ cần phê bình và chỉ trích với động cơ lương thiện thì có lợi cho người khác, giúp họ sửa được cái sai của mình. Trong đối đãi với người khác thì cần phát hiện ra ưu điểm và sở trường của người từ trong những sai phạm mà họ mắc phải; trong đối đãi với chính mình thì cần phải cố gắng tìm ra những khuyết điểm và thiếu sót từ trong những thành tích mà bản thân đã đạt được. Khi người quân tử chỉ trích người khác thì cần suy nghĩ đến phương pháp xem làm thế nào thì mới có hiệu quả tốt nhất. Để dốc lòng hướng người khác về điều thiện, người quân tử cần phải có đủ tình yêu thương trong khi phê bình và chỉnh sửa cho người. Quân tử khi trách người thì không được quá nghiêm khắc, khiến người khác cảm thấy thương tổn, oán hận, mà đầu tiên là cần phải suy xét đến sức chịu đựng của người. Một khi vượt quá sức chịu đựng thì sẽ khó lòng đạt đến mục đích khuyến thiện, thậm chí là nảy sinh tác dụng ngược trở lại. Tương tự, khi khuyên răn người khác hướng về cái thiện thì cũng cần xem xét đến tố chất của người ấy, không thể yêu cầu quá cao, vượt quá phạm vi năng lực của người. Nho gia còn đề xướng ra kiểu không trách mà lại trách, không dùng lời mà khuyên người hướng đến cái thiện, cái đẹp. Bản thân tuy hội đủ phẩm cách nào đó, nhưng cũng không vì thế mà yêu cầu người khác một cách quá gắt gao; tuy bản thân không có lỗi lầm nhưng cũng không nên phê phán lỗi lầm của người khác một cách quá đáng, đó chính là đức tính tốt đẹp của người quân tử, tuy không dùng đến lời nói mà thể hiện ra điều thiện vậy!

nguồn vanhoahoc.edu.vn - còn nhiều

Hóa ra quân tử với Thánh hiền toàn là những người lắm lầm lỗi.
Có lắm lỗi mới phải sửa chứ? Người không có lỗi lầm gì biết lấy gì sửa nhỉ?
Mà không sửa lại không thành thánh hiền được???
Thôi thì mai mình cũng tìm cách gây ra lỗi lầm gì đó để sửa vậy.
Chắc là thành THánh hiền ngay thôi. :)) :)) :))

He he, Anh hóm hỉnh phết!

Thánh hiền liên tục sửa lỗi, sửa xong lại sửa tiếp, chứ không phải là sửa xong là xong.
Sửa lỗi của mình, rồi còn sửa lỗi giúp người, mục đích làm cho chính mình, và phạm vi hẹp là những người gần mình, phạm vi rộng tức là những người xa mình bớt lỗi, chính là mong cho xã hội bớt lỗi lầm.

Hồi bé em hay đọc mấy truyện lịch sử TQ, cũng thi thoảng đọc thấy mầy thứ này. Hồi đấy sao mà thấy mấy cái tư tưởng này có vẻ đúng thế, chí lý thế, chắc mai sau mình phải phấn đấu thành 1 quân tử mới được.
Mất bao nhiêu năm rồi, cuối cùng cũng hiểu đc mấy tư tưởng đó chỉ là để đối phó lẫn nhau, làm sao để nâng vị thế của mình lên, lợi mình hại người. Trong những cách đối nhân xử thế trong kinh thư của TQ, có cái nào là tình người không, hay toàn thủ đoạn.
Quân tử sửa mình, biết lấy cái gì làm chuẩn để sửa, hay là lấy cái lý tưởng của mình để ép người khác, không theo tư tưởng của mình thì gọi là man di :)):)):))
Túm lại em chả phải quân tử, và cũng chả sửa mình làm gì, cứ sống thoải mái vô tư :D:D:D:D

sách cờ thì nhiều, có người học thì cao lên nhiều, có người học thì cao lên ít.
thế là sách sai rồi, không biết cách dạy cho mọi người cao lên bằng nhau.

có điểm chung là, dù cao lên nhiều hay ít, đa số những người từng đọc sách cờ đều thấy mình gần với cao thủ hơn.

Đúng là hôm nay mình mới được mở mang thêm.Thanks bạn

Trích dẫn:

---

Gửi bởi saomai_08

He he, Anh hóm hỉnh phết!

Thánh hiền liên tục sửa lỗi, sửa xong lại sửa tiếp, chứ không phải là sửa xong là xong.
Sửa lỗi của mình, rồi còn sửa lỗi giúp người, mục đích làm cho chính mình, và phạm vi hẹp là những người gần mình, phạm vi rộng tức là những người xa mình bớt lỗi, mục đích mong cho xã hội bớt lỗi lầm.

---

Thực ra không phải mỗi mình tôi là đùa trêu Phu tử đâu.
Cổ học tinh hoa cũng diễu rồi đấy!!! Cái truyện ông đồ gàn ấy.
Truyện kể rằng có một ông đồ nọ đang xiêm áo chỉnh tề bất chợt gặp một cơn mưa to. Thầy bèn chạy vội vào chỗ trú mưa để khỏi uớt, không ngờ có người thấy dáng thầy thất thểu chạy thì cười. Thầy mới nói: "Phu tử dạy: người quân tử không ngại sửa điều lầm lỗi. Ta cũng phải làm vậy".
Nói xong, ung dung đi ra giữa trời mưa để trở lại chỗ cũ, sau đó lại ung dung đi trở lại, mặc kệ mưa ướt hết.

Bản thân ông đồ không gàn. Chỉ vì nghe Phu tử nói (không ngại sửa điều lầm lỗi) đâm ra gàn thôi. :)) :)) :))

Đạo đức là cái mà chả mấy người quan tâm, cho nên mỗi ngày post một ít thôi
Đạo trung thứ 忠 恕là một triết học luân lý của Nho gia, nội dung là xử lý như thế nào cho chính xác khi đối xử và yêu cầu đối với chính bản thân, phải đối đãi và khoan dung với người khác như thế nào. “Trung” chính là yêu cầu chủ thể đối xử với chính bản thân, tức đem những điều mong mỏi, những cái đã xây dựng được và những cái đã đạt thành của mình làm giá đỡ để giúp người khác cũng có thể đạt được như thế. Nho gia yêu cầu mọi người, khi bản thân của mình đã tốt đẹp thì cũng nhìn nhận điều tốt đẹp của người khác; khi bản thân đã có tài năng thì cũng nhìn nhận tài năng của người khác, mà không phải là ngạo mạn nhìn đời. Làm người thì cần phải lấy tâm tư của mình làm điểm xuất phát, mong mỏi cái mong mỏi của người khác, lo cho cái lo của người khác, buồn cho cái buồn của người khác, chủ động quan tâm, yêu thương và giúp đỡ người khác mà không nên chỉ vun vén cho bản thân mình, không nghĩ đến sự tồn tại của người khác. “Thứ” chính là yêu cầu chủ thể đối đãi ra bên ngoài, tức “cái mà mình không muốn thì đừng buộc người khác phải làm” (己 不 所 欲，勿 施 于 人kỷ sở bất dục, vật thi ư nhân) (Luận ngữ, Nhan Uyên, Vệ Linh Công [论 语‧ 颜 渊‧ 卫 灵 公]). Từ phương diện hạn chế hành vi xuất phát từ chữ Nhân 仁, chúng ta có thể thấy rằng, phàm là những thứ không phải là bản thân muốn, bản thân xây dựng và bản thân đạt được thì cũng không nên ép buộc người khác. Những thứ mà bản thân không thích lại đem đến cho người thì đó chính là hành vi của kẻ không có chữ Nhân, nó cũng giống như khi ta đem rác của nhà ta vất sang cho nhà người vậy. Theo Khổng tử, nếu làm được “kỷ sở bất dục vật thi ư nhân” thì mới có thể khiến “trong nước không còn oán hận, trong nhà không còn oán hận” (在 邦 无 怨， 在 家 无 怨), tức là nếu đối đãi với người khác bằng thái độ như thế thì bất luận là ở bên trong hay bên ngoài cũng đều không gây ra oán hận và thù ghét. Do vậy, nếu hành sự, làm người theo đạo trung thứ thì không những là có thể giúp bản thân nhìn nhận người khác bằng thái độ khoan dung mà còn có thể giúp mối quan hệ giữa người với người trở nên được hài hoà. Muốn đạt được đạo trung thứ thì cần phải làm rõ các vấn đề như tại sao lại cần trách bản thân, trách bản thân như thế nào, khi nào thì trách người, làm sao xử lý mối quan hệ giữa trách bản thân và trách người khác.

Trích dẫn:

---

Gửi bởi saomai_08

[B][I]Đạo đức là cái mà chả mấy người quan tâm, cho nên mỗi ngày post một ít thôi

“Thứ” chính là yêu cầu chủ thể đối đãi ra bên ngoài, tức “cái mà mình không muốn thì đừng buộc người khác phải làm” (己 不 所 欲，勿 施 于 人kỷ sở bất dục, vật thi ư nhân) (Luận ngữ, Nhan Uyên, Vệ Linh Công [论 语‧ 颜 渊‧ 卫 灵 公]). .

---

Điều này chẳng biết đúng sai thế nào chứ mình có 1 ông bạn nói là khi hắn làm theo, chẳng được ai công nhận là có đạo đức cả.

Ví dụ 1 lần phòng hắn được tặng 1 chai rượu và nhiều bánh và sô cô la.... Hắn thì ghét cay ghét đắng ăn bánh và sô cô la chỉ thích uống rượu, ttrong khi những người còn lại toàn phụ nữ. Làm theo luận ngữ nhất quyết hắn chỉ mời mọi người rượu chứ không cho ai bánh kẹo cả. (có lẽ nào bắt người khác làm điều mình không thích). Chị em xin xỏ thế nào cũng không được.

Một lần khác ngồi ăn cỗ, hắn vốn rất sợ ăn Tôm, mỗi lần ăn là nôn mửa, dị ứng khắp người. Hôm đó mâm cỗ có 6 suất tôm Hùm, hắn bèn trút sạch vào đĩa mình (có lẽ nào bắt người khác làm điều mình không thích).

Một lần khác ở nhà thấy có người quét rác, thầm nghĩ hắn vốn không thích quét rác, hỏi mọi người thì cũng không ai thích. Thế là hắn đuổi hết nhân viên quét rác đi không cho quét.(có lẽ nào bắt người khác làm điều mình không thích). Kết quả cả xóm rác ngập đầu, ai cũng bực tức.

Còn nhiều chuyện như vậy lắm kể không hết. Giờ ngồi nói chuyện hắn tức lắm: Không hiểu sao mình "đạo đức" như thế mà mọi người lại không thích nhỉ?

Vụ này thánh nhân mắc lỗi diễn đạt, quên không nói về cái ý thích chung và cái ý thích riêng, và thánh nhân hình như không dự đoán được cái xã hội trên 2000 năm sau nó lại phức tạp đến thế. Ý thích của từng cá nhân hóa ra lại phát triển đa dạng đến thế-và đôi khi có những điều kiện kèm theo.
Thánh nhân chắc nghĩ nhu cầu của người ta đều giống nhau và ở quanh cái chỗ mong muốn "được sống, được tự do và được mưu cầu hạnh phúc" thế thôi...
Lẽ ra Thánh nên nói: điều gì mình không thích làm mà người khác cũng không thích làm thì đừng bắt nó làm. =))

Nói vui thế chứ, có một lần tranh luận với một người bạn, mình có nói:
nhẽ ra phải nói là: "Điều gì mà nếu mình ở hoàn cảnh như người ta, mình không muốn, thì đừng làm điều đó cho họ" Chứ nói mình không thích thì không làm cho người khác, thánh nhân quên mất là nhiều khi điều mình không thích lại là điều người khác thích..
:)) :))

Các thánh nhân và kinh thư của các ông ấy tạo nên thằng tàu như ngày nay (và cả như ngày xưa) đấy các bác.

Hồi nhỏ chưa có toilet như bây giờ, đi wc là phải qua cái sân vào xí xổm của khu tập thể, chả hiểu sao có bác nào nhét quyển cổ học tinh hoa vào đó, bị dân tình thiếu giấy xé mất một nửa. Em lần nào vào cũng đọc một đoạn thấy hay phết. Mấy ông tử này tử kia lý luận cực thâm nho, lại có những ông trước khi nghe, chạy ra sông rửa tai cho sạch.

Bây giờ nghĩ lại thấy hài hài.

Lại nói về cái Đạo đức trong quy ước của Nho giáo.
Để giứ gìn trật tự Xã Hội người ta thường dùng Pháp luật gọi là Pháp trị.
Thời Khổng tử cũng có nhiều người dùng phép này. Khổng Tử lấy khái niệm đạo đức và lễ nghi để gìn giữ TTXH, gọi là đức trị.
Tuy nhiên khái niệm của ông nó mơ hồ không rõ cho nên bị hiểu mỗi người mỗi cách.
Ví dụ nói đạo đức của một con người là phải có 5 đức: Nhân, Nghĩa, Lễ, Trí và Tín.
Nhưng thế nào là Nhân là nghĩa.... thì không rõ rệt.

Câu chuyện hài sau đây cho thấy rõ điều đó:

Chuyện Con Ghẻ có ngũ đức:

Trần Đại Khanh bị ghẻ, quan trên cười trêu, Trần thưa:
Ngài đừng cười. Con ghẻ có 5 đức của người quan tử, thật đáng khen, bệnh ghẻ quí hơn các tật bệnh khác
Quan trên hỏi:
5 đức là những đức nào?
Trần thưa:
Điều này không thể nói ngay 1 lời.
Quan trên giục:
Thì kể xem nào!
Trần từ tốn:
Không bao giờ lan tới mặt, đó là đức nhân;
hay lay sang người khác, đó là đức nghĩa;
luôn bắt người ta xoa tay gãi ngứa, đức lễ;
biết lợi dụng những chỗ kẻ tay kẻ chân mà tấn công, đức trí;
bệnh đến theo mùa, đức tín

Như vậy người quân tử cũng giống con ghẻ. :))

1. Trách kỷ vi tiên 责 己 为 先 (trước tiên là tự trách mình)

Trên ý nghĩa đạo đức học, Nho gia nhấn mạnh đến chữ “Trung” nhưng không có nghĩa là có thể để bản thân mặc tình theo sở thích; nhấn mạnh đến chữ “Thứ” nhưng không có nghĩa là để người khác mặc tình theo sở thích. Trong lịch sử tư tưởng của Nho giáo, từ rất sớm đã có người nêu ra yêu cầu về tự trách bản thân mình. Trong “Thượng thư, Thương thư, Y huấn” (尚书‧商书‧伊训), Y Doãn của Thương Thang nói với Thái Giáp rằng: “Không yêu cầu người khác phải hoàn thiện, chi bằng sớm kiểm điểm bản thân, như thế tất sẽ có được cả vạn nước” (与 人 不 求 备，检 身 若 不 及，以 至 于 有 万 邦). Tiên vương Thành Thang giao hảo với người, chưa từng cầu toàn hay trách mắng người, ngược lại là luôn nghiêm khắc với bản thân mình, chỉ sợ rằng mình làm không đủ, làm không tốt, vì vậy mà cuối cùng, ông đã có được cả thiên hạ rộng lớn. Trong “Luận ngữ, Vệ Linh Công” (论 语‧卫 灵 公), Khổng Tử nói: “Cung kính khiêm nhường hết mực, cố gắng ít trách móc người khác, như thế sẽ tránh xa được oán vậy!” (躬 自 厚 而 薄责 于 人，则 远 怨 矣).

Tiền đề của tự trách mình chính là không ngừng tự suy nghĩ về bản thân và tự kiểm điểm bản thân. Trong “Luận ngữ, Lý nhân” (论语‧里仁) có viết: “Gặp được người hiền bèn nhớ đến Tề Yên, gặp người dữ bèn suy ngẫm lại bản thân mình” (见贤思齐焉，见不贤而内自省也), tức là, khi nhìn thấy ưu điểm của người khác thì cần cố gắng học hỏi; khi nhìn thấy khuyết điểm của người khác thì cần suy ngẫm lại: bản thân mình có mắc phải cái tật ấy hay không? Chỉ có những người năng suy ngẫm về mình thì mới có thể tiến hành phê bình bản thân, sau đó mới có đủ tư cách để phê bình người khác. Trong “Mạnh Tử, Ly lâu hạ” (孟子‧离娄下) có nói: “Quân tử giữ chữ nhân trong tim, giữ chữ lễ trong tim. Người có chữ Nhân tất yêu người khác, người có chữ lễ tất kính người khác. Người biết yêu người khác tất sẽ luôn được người yêu, người biết kính người khác tất sẽ luôn được người khác kính. Nếu đã thuộc loại lớp người như thế mà có kẻ đối đãi ngang ngược với mình, thì người quân tử phải suy ngẫm lại bản thân mình: Ta tất là kẻ bất nhân, tất là người vô lễ, nếu không thì sao ra nỗi thế? Nếu tự ngẫm rằng bản thân mình vẫn có chữ nhân, vẫn có chữ lễ mà vẫn bị đối đãi ngang ngược, thì người quân tử tất phải tự ngẫm rằng: ta tất là kẻ bất trung”. (chú thích xem bản gốc).

Thánh nhân chắc cũng không khó làm lắm đâu!Quân tử chắc cũng vậy,không khó để trở thành người quân tử.Thuở mới sinh ra,nho gia nói"nhân chi sơ tánh bổn thiện!".Lúc xuống mồ rồi,người VN mình nói"cọp chết để da,người ta chết để tiếng".Vậy suy cho cùng thì tất cả chỉ là những câu nói mà thôi.Theo tôi,nếu mình sống chan hoà với mọi người,biết yêu thương người thân,bạn bè.Biết ghét cái ác,biết thích cái thiện,biết trân trọng cái đẹp,biết tôn trọng mọi người,biết vui mừng khi thành công và cũng biết buồn khi thất bại..Và điều quan trọng là phải sống thật với bản tánh cuả mình,sống với cái tâm lương thiện,thì tôi nghĩ làm quân tử cũng không khó,mà làm thánh nhân thì cũng không xa,hi hi.

Chen vào một bài thơ của tác giả "Tuổi thơ dữ dội"
Tôi sẽ dùng dao viết văn lên đá
(Dân trí) - Bài thơ có số phận long đong như tác giả nhưng đã có cái kết như cổ tích : Tác giả được truy tặng Giải thưởng Nhà nước và tác phẩm được NXB Giáo dục chọn là một trong 100 bài thơ hay thế kỉ XX – Đây là thành tựu của Đổi mới.



Lời mẹ dặn

Tôi mồ côi cha năm hai tuổi
Mẹ tôi thương con không lấy chồng
Trồng dâu, nuôi tằm, dệt vải
Nuôi tôi đến ngày lớn khôn
Hai mươi năm qua tôi vẫn nhớ
Ngày ấy tôi mới lên năm
Có lần tôi nói dối Mẹ
Hôm sau tưởng phải ăn đòn
Nhưng không, Mẹ tôi chỉ buồn
Ôm tôi hôn lên mái tóc
- Con ơi, trước khi nhắm mắt
Cha con dặn con suốt đời
Phải làm một người chân thật.

- Mẹ ơi chân thật là gì?
Mẹ tôi hôn lên đôi mắt
Con ơi một người chân thật
Thấy vui muốn cười cứ cười
Thấy buồn muốn khóc là khóc.
Yêu ai cứ bảo là yêu
Ghét ai cứ bảo là ghét
Dù ai ngon ngọt nuông chiều
Cũng không nói yêu thành ghét
Dù ai cầm dao dọa giết
Cũng không nói ghét thành yêu.

Từ đấy người lớn hỏi tôi:
- Bé ơi, bé yêu ai nhất?
Nhớ lời Mẹ tôi trả lời:
- Bé yêu những người chân thật.
Người lớn nhìn tôi không tin
Cho tôi là con vẹt nhỏ
Nhưng không! Những lời dặn đó
In vào trí óc của tôi
Như trang giấy trắng tuyệt vời
In lên vết son đỏ chói.


Người làm xiếc đi dây thật khó
Nhưng chưa khó bằng nhà văn
Đi trọn đời trên con đường chân thật.


Năm nay tôi hai mươi nhăm tuổi
Đứa bé mồ côi thành nhà văn
Đi trọn đời trên con đường chân thật.

Yêu ai cứ bảo là yêu
Ghét ai cứ bảo là ghét
Dù ai ngon ngọt nuông chiều
Cũng không nói yêu thành ghét
Dù ai cầm dao dọa giết
Cũng không nói ghét thành yêu


Tôi muốn làm nhà văn chân thật
Đường mật công danh không làm ngọt được lưỡi tôi
Sét nổ trên đầu không xô tôi ngã
Bút giấy tôi ai cướp giật đi
Tôi sẽ dùng dao viết văn lên đá.

Phùng Quán

Cảm ơn những sưu tầm của Sao Mai 08 nhé, qua những sưu tầm của bạn, mình thấy nhãn quan về cuộc sống, cuộc đời của chúng ta có nhiều nét chung. Rất hân hạnh được quen biết bạn qua diễn đàn Thăng Long Kỳ Đạo. Chúc bạn có một kỳ nghỉ cuối tuần thú vị bên những người thân yêu.

Cảm ơn Minh Ngọc với các phản biện dí dỏm nhé.

Cảm ơn bạn TuanKietVuong, topic này đìu hiu quá, nhân dịp nhận được sự ủng hộ của bạn, tôi post thêm 1 đoạn dài dài.

Trong “Tuân tử, Khuyến học” (荀子‧劝学) có nói: “Vì cây có uốn mới thẳng, kim loại có mài mới sắc. Người quân tử học nhiều hiểu rộng và mỗi ngày ba lần tự vấn chính mình thì trí mới sáng, làm mà không sai” (故木受绳则直，金就砺则利。君子博学而日参省乎己，则知明而行无过矣！). Trong “Chính mông, Trung chính” (正蒙‧中正), Trương Tải có nói: “Tuy lỗi là ở người, nhưng vẫn xem như là ở bản thân mình, vì vậy cần phải nhớ lấy” (过虽在人，如在己，不忘自讼).

Trong “Thân ngâm ngữ, Tỉnh sát” (呻吟语‧省察), Lữ Khôn nói: “Kiểm điểm lại lúc vui, kiểm điểm lại lúc giận, kiểm điểm lại lúc lười nhác, kiểm điểm lại lúc khinh nhờn” (喜来时一点检，怒来时一点检，怠惰时一点检，放肆时一点检). Chính là vì, khi con người ta chợt vui mừng, chợt phẫn nộ, tâm trí chợt lười nhác, hành vi chợt khinh nhờn thì lập tức sẽ phạm phải lỗi lầm. Mỗi lần như thế thì phải suy ngẫm lại bản thân mình, kiểm điểm lại bản thân mình, có vậy mới tránh được rất nhiều điều sai trái. Đó chính là một điều khoản lớn trong việc suy ngẫm, xem xét về bản thân. Nếu gặp phải lúc ấy mà không chịu suy ngẫm lại thì tất hối hận không kịp về lỗi lầm đã phạm phải. Vì vậy, khi con người vui mừng, khi phẫn nộ, khi tâm trí lười nhác, khi hành vi có chút khinh nhờn thì đều phải tự hỏi chính mình: lời nói, hành vi, cử chỉ của ta có phải là đã vượt ra khỏi quy phạm đạo đức của ngày thường rồi chăng?

Trong “Thái căn đàm” (菜根谭), Hồng Ứng Minh yêu cầu mọi người phải làm được “Ta có công với người thì không thể nhắc lại, nếu có lỗi với người thì không thể không nhắc; người có ơn với ta thì không thể quên, nếu người có oán với ta thì không thể không quên” (我有功于人，不可念，而过则不可不念；人有恩于我，不可忘，而怨则不可不忘). Chỉ có như thế thì mới có thể tiến bộ, đức hạnh mới có thể được nâng cao. “Người có lỗi thì nên tha thứ, nhưng bản thân có lỗi thì không được tha thứ, bản thân bị khổ nhục thì cần phải nhẫn nhịn, nếu người bị khổ nhục thì không thể không giúp người giải thoát sự khổ nhục ấy” (人之过误宜恕，而在己则不可恕；己之困辱当忍，而在人则不可忍).

Trong “Thân ngâm ngữ, Phản kỷ” (呻吟语‧反己) có nói: “Thường nhìn nhận rằng, mình chưa hẳn đã đúng, người chưa hẳn đã sai, như thế mới có tiến bộ; lại thấy rằng người người ai cũng đều có chỗ có thể học hỏi, còn bản thân mình còn quá nhiều sai sót, như thế mới càng tiến bộ” (常看得自家未必是，他人未必非，便有长进；再看得他人皆有可取，吾身只是过多，更有长进). Trong “Viên thị thế phạm, Xử kỷ” (袁氏世范‧处己), Viên Thái đời Nam Tống nói rằng, “Phép xử sự của con người là phải thường xấu hổ đối với những sai phạm đã qua, thường xấu hổ đối với những lời thất thố trước đó, thường xấu hổ đối với những kiến thức còn thiếu của năm xưa, như thế sẽ làm con người càng trở nên có hiền có đức, nhanh chóng tiến bộ mà người thường không nhận thấy (人之处事，能常悔往事之非，常悔前言之失，常悔往年之未有知识，其贤德之进，所谓长日加益，而人不自知也). Hối hận có giá trị cao hơn đắc ý tự kiêu, biết hối hận chính là một biểu hiện của sự tiến bộ. Bởi vì trong khi hối hận, người ta đã nhận ra được cái lỗi của mình nằm ở đâu. Trong một đời người, nếu như có thể mỗi ngày đều tự nhận thấy bản thân còn có điều hối tiếc thì chắc chắn sẽ rất có tiến bộ. Mà hệ quả của sự hối hận chính là tự suy ngẫm bản thân; người biết suy ngẫm về bản thân thì đức tính của anh ta sẽ được nâng cao mà ngay bản thân anh ta cũng không nhận thấy ra vậy!

Một số chữ Hán không hiển thị tốt, xin xem lại ở link gốc

Bài rất hay, mình đọc một lần vẫn chưa ngộ hết, có đôi chỗ vẫn thấy tối nghĩa chưa hiểu hết, đành chép về ghi chú trên facebook để nghiền ngẫm. Cảm ơn Sao Mai nhé.

Yêu cầu đạo đức về trách kỷ và trách nhân của Nho gia

2. Xưng nhân chi thiện (称人之善Khen cái giỏi của người khác)

Giữa trách kỷ (trách mình) và trách nhân (trách người), trong nội bộ của Nho gia cũng có nhiều khác biệt ý kiến, có người yêu cầu chỉ trách mình mà không trách người, có người lại nhấn mạnh trách mình mà ít trách người, có người lại chủ trương có thể trách người, có người lại không muốn trách người khác. Nhưng trên đại thể, đa số các nhà Nho đều có chủ trương khen ngợi ưu điểm và cái tốt của người mà không muốn chỉ trích nhiều đến khuyết điểm và những lỗi lầm của người. Về Khổng tử, lập trường về trách mình và trách người của ông cũng có thay đổi. Trong “Luận ngữ, Nhan Uyên” (论语‧颜渊), Khổng tử nói: “Công kích cái xấu của mình chứ không công kích cái xấu của người” (攻其恶，无攻人之恶), nhưng trong “Luận ngữ, Vệ Linh Công” (论语‧卫灵公), Khổng tử lại nói: “Cung kính khiêm nhường hết mực, cố gắng ít trách móc người khác” (躬自厚而薄责于人). Tuy vậy, Nho gia cũng không phản đối việc phê bình và chỉ trích người khác, thậm chí còn cho rằng, nếu xuất phát từ động cơ lương thiện thì việc phê bình và chỉ trích người khác sẽ giúp cho người khác có thể sửa được những lỗi lầm của họ.

Trong khi đó, “Lễ ký, Phường ký” (礼记‧坊记) dường như không chủ trương trách người mà chỉ nhấn mạnh đến trách mình, đem cái hay cái tốt cho người mà nhận cái lỗi lầm về mình. “Cái hay phải dùng để khen người, cái lỗi phải dùng để trách mình, như thế thì mọi người sẽ không tranh nhau. Cái hay phải dùng để khen người, cái lỗi phải dùng để trách mình, như thế thì mọi oán hận sẽ tiêu vong” (善则称人，过则称己，则民不争。善则称 人，过则称己，则怨益亡). “Cái hay phải dùng để khen người, cái lỗi phải dùng để trách mình, như thế thì dân chúng mới hướng thiện; Cái hay phải dùng để khen chúa, cái lỗi phải dùng để trách mình, như thế thì dân chúng mới biết đến chữ Trung; Cái hay phải dùng để khen người thân, cái lỗi phải dùng để trách mình, như thế thì dân chúng mới biết đến chữ Hiếu” (善则称人，过则称己，则民让善；善则称君，过则称己，则民作忠；善则称亲，过则称己，则民作孝). Trong “Thái căn đàm” (菜根谭), Hồng Ứng Minh nói: “Không trách lỗi lầm nhỏ nhặt của người, không để bụng đối với người, không nhớ đến cái xấu cũa của người, ba điều này sẽ giúp con người dưỡng đức, cũng có thể giúp con người tránh được sự tàn hại” (不责人小过，不发人阴私，不念人旧恶，三者可以养德，亦可以远害).

chữ Hán bị lỗi, mời xem link gốc

Trong “Thân ngâm ngữ, Bổ di”, Lữ Khôn nói: “Khen một điều thiện của người thì ta đồng thời cũng có thêm một điều thiện, thế thì ta bất tất phải đố kỵ với người? Chê một điều ác của người thì ta đồng thời cũng mắc thêm một điều ác, thế thì ta bất tất phải chê bai người? Do vậy, đã là quân tử thì nên chú tâm đến việc khen ngợi người khác, học cách biểu dương và khuyến khích người khác. Đồng thời, trong “Đệ tử quy” , Giả Mộc Trai đã khuyên người đời rằng: “Khen cái tốt đẹp của người, đó là điều thiện vậy; người nghe lời khen tất sẽ gắng gỏi hơn nữa. Rêu rao cái xấu của người, đó là điều ác vậy. Đó chính là nguồn gốc của lỗi lầm, của cái hoạ”. Trong giao tiếp, cái hoạ thường từ cửa miệng đi ra, do vậy mà cần phải cẩn trọng hết mực trong lời nói, tốt nhất là nói ít, cần giữ một khoảng trầm mặc vừa phải để tránh điều thị phi.
Từ xưa đến nay, không ai là thập toàn thập mỹ, hoàn toàn phù hợp với đạo đức, vì vậy mà không nên trách người khác quá nhiều. “Lễ ký, Biểu ký” có nói: “Anh không thể vì mình có tài mà phê bình người khác bất tài, không thể vì người khác thua anh mà anh chê cười khiến người khác phải xấu hổ”. Trong “Trung thuyết, Nguỵ tướng”, Vương Thông nói: “Đạo làm người quân tử là không oán trách về năng lực và những khiếm khuyết của người khác, không nhấn mạnh những thiếu sót của người khác, không chì chiết hay đùa cợt về những thói xấu của người khác”.

Hay quá!!!

Nhờ có thầy Sao, thầy Yeu mà giờ em mới ngộ ra đạo nghĩa.

Ngày xưa, với đầu óc ngu muội của mình em cứ tưởng người có đạo đức là người nghĩ điều hay, làm việc thiện. Hóa ra sai toét.!!!

Giả dụ mình cứ đi làm điều hay, việc thiện. Thiên hạ làm điều xấu việc ác.
Làm sao mà có thể trách mình khen người được???

Chi bằng cứ làm bậy đi rồi tự trách mình. Tâng bốc mấy thằng đầu trộm đuôi cướp, vừa tránh được họa, vừa được tiếng đạo đức.

Đúng là các bậc Đại Trí, Đại Đức.

Cảm ơn các thầy. :)) :))

@bác Ngọc: nội dung này chỉ là sưu tầm (link đã dẫn) - người post nhiều khi cũng chưa hiểu được đầy đủ, rất mong bác và các vị cao minh khác chỉ ra chỗ mâu thuẫn. Cảm ơn các bác!

3. Trách mình và trách người như thế nào

Vấn đề là, nếu chỉ nhấn mạnh trách mình mà không trách người thì mọi người sẽ không tranh luận nhau, nhưng ai cũng đều ấm ức trong lòng, làm sao nảy sinh ra được chân lý về đạo đức? Do vậy, các chủ trương về trách mình và trách người trong nội bộ Nho gia đều có lý lẽ của nó. Trong “Lã Thị xuân thu, Ly tục lãm, Cử nan” có nói: “Quân tử trách người thì dùng chữ nhân, trách mình thì dùng chữ nghĩa. Dùng chữ nhân để trách người thì sẽ dễ làm người vừa ý, mà vừa ý thì sẽ dùng được người; dùng chữ nghĩa để trách mình thì sẽ không làm sai, không dễ bị những sai phạm che lấp, như thế là hợp với đất trời”. Nếu lấy chữ nghĩa làm tiêu chuẩn khi phê bình bản thân thì sẽ khó làm được điều thiện, hành vi của bản thân sẽ trở nên rụt rè cẩn thận; nếu dùng chữ nhân khi phê bình người khác thì người sẽ vừa lòng, sẽ được lòng người. Nhưng ai ai cũng đều có tật xấu, nên khi phê bình người thì bản thân mới biết đạo lý, còn tự phê bình mình thì bản thân sẽ chẳng nhớ đến đạo lý nào. Vì thế, trong “Vương Dương Minh toàn tập, Quyển thập thất, Nam Cán hương ước”, có nói: “Người tuy ngu dốt, nhưng khi trách người khác thì bản thân tất sẽ sáng ra; người tuy thông minh nhưng khi tự trách mình thì tất sẽ ngờ nghệch”.